Domheid wordt doorgaans omschreven als het gebrek aan verstand, intelligentie of wijsheid. Een gebrek aan kennis wordt eerder aangeduid als onwetendheid. Musil onderscheidde de “eerbare” domheid die verband houdt met natuurlijke aanleg van de “intelligente” domheid, die hij gevaarlijker achtte. (Wikipedia)
Bestaat er zoiets als domheid op het gebied van geloof, als het gaat om het begrijpen van de geloofsbelijdenis of het lezen van de Bijbel? Heeft intelligentie iets met geloven te maken?
Tweevoudige domheid
Je zou kunnen zeggen dat er in ieder geval twee soorten domheid bestaan. Iemand kan in heel veel opzichten hyper intelligent zijn, maar in een bepaalde situatie gewoon niet begrijpen wat de regels van het spel zijn. Iemand vraagt aan je: “hoe gaat het met u?” je antwoord is: “ik heb heel slecht geslapen vannacht en daarom ben ik heel erg moe, ik voel me niet opgewassen tegen alles wat ik vandaag te doen heb en…” De kans is groot dat je wordt aangekeken alsof je een complete idioot bent. Waarom? Omdat de regels van het spel dicteren dat je kortweg zegt: “het gaat wel. En met jou?”
Een andere soort domheid is die van de ezel. Het is de domheid van iemand die zich graag houdt aan het zogenaamde gezonde verstand. Als je altijd hamert op het vanzelfsprekende, altijd de meningen van de meerderheid overneemt alsof het een eigen mening is, als je meningen verkondigt zonder argumenten, wanneer je je probeert te gedragen zoals anderen verwachten, dan heb je deze “gezonde domheid.”
“In de wereld van vandaag lopen de domkoppen over van zelfverzekerdheid, terwijl de slimmeriken een en al twijfel zijn.” Bertrand Russell
God liefhebben met het verstand
De bovenstaande definities en diagnoses worden natuurlijk gecompliceerder wanneer we in aanmerking nemen dat wij geacht worden “de Here, uw God, lief te hebben met heel uw hart, met heel uw ziel en met heel uw verstand” (Mat. 22:37). Als we aannemen dat ze met ons verstand niet kunnen liefhebben, blijkt daaruit dat dit woord “liefhebben” toch meer zoiets betekent als aankleven, gehoorzamen, toewijden. De liefde voor de naaste is dan beter te begrijpen als “zorg hebben voor.”
De Bijbel is er heel duidelijk over, dat het mogelijk is om te dwalen (Mat. 22:29), onwetend te zijn (ibidem), niet gelezen te hebben (Mat 22:31), te lasteren waarvan je geen kennis hebt (Judas 10), of zelfs dwaze vragen te stellen (Tit. 3:9). Als we dit alles samenvatten als “domheid”, dan lijkt het mij dat dit alle kenmerken heeft van de tweede soort domheid. Wie op deze wijze dom is, zichzelf als wijs beschouwt, heeft God niet lief met zijn verstand. Hoe intelligent hij ook in vele andere opzichten zijn kan.
“Schrijf nooit aan kwade opzet toe wat afdoende verklaard kan worden door domheid.”
Het lijkt mij dat domheid op vele manieren verbonden kan zijn met geloof. Je hebt mensen die bereid zijn hun twijfels te etaleren, waarmee ze ongetwijfeld ook willen laten zien dat ze over gezond verstand beschikken en zich geen knollen voor citroenen willen laten verkopen. Hebben ze argumenten voor die twijfel, dan is er geen probleem, dan zijn ze gewoon verstandig. Maar doorgaans zijn er geen argumenten. Heel vaak is twijfel een gevolg van het gebrek aan kennis, of het stellen van de verkeerde vragen, of van het nadenken over zaken zonder voldoende gelezen te hebben. Als de twijfel doorslaat kan het zelfs leiden tot het lasteren over iets waarvan je geen kennis hebt.
Maimonides schrijft dat niet het geloof in God het eerste gebod is, maar de kennis van God. In God geloven vanuit de domheid staat niet veel hoger dan niet geloven in God vanuit een soortgelijke domheid. Geloof dient te worden uitgewerkt in de vorm van kennis, fides quarens intellectum – geloof dat naar begrip zoekt. Geloof is niet de overtuiging van iemand die niet wil nadenken. Een geloof dat bloeit, berust op inzicht.
Immers, “degene, die in onze harten geschenen heeft tot verlichting met de kennis van de heerlijkheid van God in het aangezicht van Jezus Christus” wil dat wij Hem liefhebben met ons verstand.
“Mensen die incompetent zijn in een taak, schatten hun prestaties hoger in dan deze in werkelijkheid zijn.”
Drie dingen zijn nodig: studie, studie en studie.
Welke praktische consequenties heeft dit nu? Niet onwetend te willen zijn over de inhoud van Gods openbaring, de Schriften te kennen door regelmatig met aandacht te lezen, niet datgene te kleineren wat je niet begrijpt, geen mening te verkondigen zonder argumenten, de opvattingen van anderen niet onmiddellijk als waarheid te accepteren en ten slotte, goede en oprechte vragen te stellen. Dat is God liefhebben met het verstand.