De absurditeit van de Triniteit

Het trinitarisme is lange tijd bekritiseerd door Moslims, Joden en sceptische rationalisten. Voor mensen buiten de Christelijke kudde is niets zo duidelijk irrationeel, tegenstrijdig en afgodisch als de doctrine van de Drie-eenheid. En hoewel andere, intelligentere mensen dit pad al eerder bewandeld hebben, tevergeefs om Christenen ervan te overtuigen dat hun positie onzinnig is, is dit het onderwerp waar ik de laatste tijd over nadenk.

De absurditeit en irrationaliteit lijken me zo overduidelijk dat ik moeilijk kan begrijpen hoe iemand dit serieus kan nemen. Maar veel mensen nemen het wel serieus en daarom blijft het relevant en belangrijk om te blijven wijzen op de inconsistenties in het fundament van het christendom. Dit moet gedaan worden om zowel rationaliteit te bevorderen als om de irrationele en demagogische invloed van het conservatieve Christendom in onze samenleving tegen te gaan.

De Christelijke definitie en de meest voorkomende trinitaire ketterijen

De Christelijke definitie van de Drie-eenheid is zeer nauwkeurig en Christenen eisen vaak het gebruik van exacte terminologie wanneer iemand probeert om er op een kritische manier over te discussiëren. Het is dus het beste om de Christelijke definitie eenvoudigweg naar voren te brengen in de vorm van een uitgebreid citaat, gevolgd door enige uitleg. Omdat de katholieke kerk de helft van de christenen in de wereld vertegenwoordigt en hun begrip van de leer de standaard voor orthodoxie is voor de meeste protestanten, zal ik de definitie van de katholieke kerk gebruiken:

De Drie-eenheid is Eén. We belijden niet drie Goden, maar één God in drie personen, de “consubstantiële Drie-eenheid”. De goddelijke personen delen niet de ene goddelijkheid onder elkaar, maar elk van hen is God geheel en compleet: “De Vader is dat wat de Zoon is, de Zoon dat wat de Vader is, de Vader en de Zoon dat wat de Heilige Geest is, d.w.z. van nature één God.” In de woorden van het Vierde Lateraanse Concilie (1215): “Elk van de personen is die allerhoogste werkelijkheid, namelijk de goddelijke substantie, essentie of natuur.”

De goddelijke personen zijn werkelijk van elkaar onderscheiden. “God is één maar niet eenzaam.” “Vader”, “Zoon”, “Heilige Geest” zijn niet slechts namen die modaliteiten van het goddelijke wezen aanduiden, want zij zijn werkelijk van elkaar onderscheiden: “Hij is niet de Vader die de Zoon is, noch is de Zoon hij die de Vader is, noch is de Heilige Geest hij die de Vader of de Zoon is.” Ze zijn van elkaar onderscheiden in hun relaties van oorsprong: “Het is de Vader die voortbrengt, de Zoon die verwekt wordt en de Heilige Geest die voortgaat.” De goddelijke Eenheid is Drie-enig.

Katechismus van de Katholieke Kerk 253, 254

Deze definitie stelt dat God één is in substantie, essentie of natuur (deze termen zijn volgens catechismus 252 uitwisselbaar) en drie in persoon. Het is belangrijk om op te merken dat deze definitie vier van de meest voorkomende ketterijen met betrekking tot de Drie-eenheid ontkent: Tri-theïsme, partialisme, arianisme en modalisme. De personen zijn niet drie verschillende goden. De personen zijn niet slechts delen die samen één God vormen (partialisme), noch is er één God die slechts drie rollen speelt (modalisme). In tegenstelling tot Arius zijn de Zoon en de Heilige Geest geen geschapen wezens, maar zijn ze gelijkwaardig aan de Vader. Christenen beweren dat de personen verschillend zijn, geen samenstellende delen, gelijkwaardig in goddelijkheid, en toch is er maar één God.

Het is belangrijk om hierop te wijzen omdat christenen vaak hun toevlucht nemen tot analogieën om te proberen deze doctrine op een rationele manier uit te leggen, maar de analogieën verbinden zich meestal aan de ene of de andere versie van ketterij. In legenden over St. Patrick wordt bijvoorbeeld afgebeeld hoe hij een klaver gebruikt om uit te leggen hoe God tegelijkertijd één en drie kan zijn. Elk blaadje van de klaver is verschillend van de andere, maar samen vormen ze één klaver. Deze analogie is de ketterij van het partialisme.

Een andere veel voorkomende analogie is om te zeggen dat de Drie-eenheid is als H20, dat vloeibaar water, ijs of stoom kan zijn. Dit is de ketterij van het modalisme omdat dezelfde moleculen van water niet tegelijkertijd vloeibaar, vast en gas kunnen zijn. De onderliggende substantie kan slechts in één toestand tegelijk zijn, terwijl de personen van de Drie-eenheid verondersteld worden naast elkaar te bestaan.

Augustinus vergeleek de Drie-eenheid beroemd met menselijke wezens. Mensen hebben wezen, kennis en wil. Wezen, kennis en wil zijn verschillend en toch is een individu nog steeds één, een verenigd persoon. Dit wordt verondersteld parallel te lopen met de aard van God met de Vader (zijn), de Zoon (kennis) en de Heilige Geest (wil). Dit is een ander voorbeeld van partijdigheid, waarbij elk deel zich bij de anderen voegt om één geheel te vormen. Een ander veelgebruikt voorbeeld van iemand die moeder, echtgenote en vriend is, is weer een voorbeeld van de ketterij van het modalisme.

Waarom de Christelijke definitie faalt

Het Christelijke concept van de Drie-eenheid is duidelijk tegenstrijdig. Het beweert dat drie gelijk is aan één. Het beweert dat God zowel ongeschapen is, in het geval van de Vader, als geschapen in het geval van de Zoon en de Heilige Geest die uit de Vader “voortkomen” of “verwekt” zijn. Zij ontkennen dat de processie en het verwekken vormen van schepping zijn, maar dit is niets meer dan een speciaal pleidooi van hun kant. Als de Zoon en de Heilige Geest uiteindelijk hun bron in de Vader hebben, zoals christenen beweren, dan zijn zij geschapen wezens en niet gelijkwaardig goddelijk.

En de doctrine beweert dat de drie personen tegelijkertijd van elkaar verschillen en niet van elkaar gescheiden zijn omdat elk van hen volledig God is. Sta me toe dit aan te tonen. Als er maar één God is en elk lid van de Drie-eenheid is volledig God, dan moeten ze identiek aan elkaar zijn, d.w.z. niet van elkaar verschillen, volgens de logische wet van identiteit. Als A C is, en B is C, dan is A B (Als A=C=B, dan A=B). Op dezelfde manier, als de Vader volledig God is en de Zoon volledig God is, dan is de Vader de Zoon. Christenen accepteren de premissen, maar ontkennen de conclusie.

Voor zover Christenen het bestaan van drie goddelijke personen verkondigen, falen hun claims om één God te aanbidden. De doctrine van de Drie-eenheid berust uiteindelijk op taalkundige dubbelzinnigheid en ontkenning. Om de taalkundige problemen aan te tonen, onderzoeken we de betekenis van substantie, essentie en natuur, die door elkaar worden gebruikt “om het goddelijke wezen in zijn eenheid aan te duiden” (KKK 252).

Het woord substantie kan meerdere betekenissen hebben. Het verwijst meestal naar een “bepaald soort materie met uniforme eigenschappen”. God bestaat per definitie niet uit materie, maar is eerder een geest. Om deze definitie toe te passen zouden we moeten aannemen dat we het over een soort “geestelijke materie” hebben, wat onzinnig is. Een andere definitie van substantie is “de essentiële natuur die aan verschijnselen ten grondslag ligt en die onderhevig is aan veranderingen en ongelukken. Dit raakt aan het idee van een gedeelde goddelijke natuur, dat we hieronder zullen bespreken. De laatste definitie van substantie is “dat wat op zichzelf kan bestaan, zonder iets anders nodig te hebben als substraat voor zijn bestaan”. Deze laatste definitie komt het dichtst in de buurt van wat bedoeld wordt in de context van de Drie-eenheid.

Beweren dat de drie personen van de Drie-eenheid gelijkelijk de goddelijke substantie delen, is beweren dat ze alle drie niet afhankelijk zijn van een ander voor hun bestaan. Dit is duidelijk niet het geval voor de Zoon en de Heilige Geest. De Zoon is verwekt uit de Vader en is dus voor zijn bestaan afhankelijk van de Vader. De Heilige Geest komt voort uit de Vader en de Zoon en is daarom afhankelijk van beiden. Daarom kan van de Zoon en de Heilige Geest niet gezegd worden dat ze op gelijke basis met de Vader delen in de goddelijke substantie. Geen van beiden kan op zichzelf bestaan.

Het woord essentie is een andere manier om “wezen” te zeggen. Zeggen dat de personen een goddelijke essentie delen is zeggen dat ze een gemeenschappelijk wezen delen. De 19e eeuwse Unitarische predikant William Ellery Channing behandelde dit onderwerp zo goed in zijn preek “Unitarian Christianity” dat hij hier uitgebreid geciteerd moet worden:

Elk van deze personen, zoals beschreven door theologen, heeft zijn eigen specifieke bewustzijn, wil en waarnemingen. Ze houden van elkaar, converseren met elkaar en genieten van elkaars gezelschap. Ze vervullen verschillende rollen in de verlossing van de mens, waarbij ieder zijn eigen functie heeft en geen van beiden het werk van de ander doet. De Zoon is middelaar en niet de Vader. De Vader zendt de Zoon en wordt zelf niet gezonden; noch is hij zich ervan bewust, zoals de Zoon, vlees aan te nemen. Hier hebben we dan drie intelligente personen, bezeten van verschillend bewustzijn, verschillende wil en verschillende waarnemingen, die verschillende handelingen verrichten en verschillende relaties onderhouden; en als deze dingen geen drie denkgeesten of wezens inhouden en vormen, dan weten we absoluut niet hoe drie denkgeesten of wezens gevormd moeten worden. Het is het verschil in eigenschappen, handelingen en bewustzijn dat ons tot het geloof van verschillende intelligente wezens brengt, en als dit merkteken ons in de steek laat, valt onze hele kennis; we hebben geen bewijs dat alle agenten en personen in het universum niet één en dezelfde geest zijn. Wanneer we ons drie Goden proberen voor te stellen, kunnen we niets anders doen dan onszelf drie agenten voorstellen, van elkaar onderscheiden door dezelfde kenmerken en eigenaardigheden als die welke de personen van de Drie-eenheid van elkaar scheiden; en wanneer gewone christenen over deze personen horen spreken als met elkaar converserend, elkaar liefhebbend en verschillende handelingen uitvoerend, hoe kunnen ze hen dan beschouwen als verschillende wezens, verschillende geesten?

Het is duidelijk dat het woord essentie trinitariërs niet om hun problemen heen helpt. Het is absurd om te beweren dat drie verschillende wezens in feite één wezen zijn.

Dat brengt ons bij het idee dat de drie personen een gemeenschappelijke goddelijke natuur delen. Natuur verwijst in deze context naar gedeelde kwaliteiten, kenmerken of eigenschappen. Mensen delen een gemeenschappelijke natuur, maar we zijn niet “één” in enige relevante betekenis. Hetzelfde zou gelden voor de Christelijke goden die een goddelijke natuur delen. Zelfs als ze gemeen hebben dat ze goddelijk zijn, zijn ze niet één in welke relevante zin dan ook. Zeus en Apollo deelden (naar verluidt) ook een goddelijke natuur, maar christenen erkennen dat terecht als polytheïsme.

We hebben ook problemen met de definitie van de goddelijke natuur. Christenen en Joden hebben lang volgehouden dat ten minste één aspect van de goddelijke aard is dat God niet geschapen is; hij is de schepper en bron van al het bestaan. Maar zoals hierboven is aangegeven, is tweederde van de Christelijke godheid geschapen en kan dus niet gezegd worden dat hij goddelijk is. Op dezelfde manier kan, voor zover de Bijbel een gezaghebbende bron van doctrine over Gods aard is, ten minste één deel van het Christelijke pantheon niet als goddelijk worden beschouwd. De Hebreeuwse Bijbel is er heel duidelijk over dat God geen mens is (Num. 23:19, Hos. 11:9), en Christenen geloven dat God een mens werd. En het is duidelijk dat mensen geschapen wezens zijn. Zeggen dat God een mens is, is zeggen dat God geschapen is, wat tegen de definitie van de goddelijke natuur ingaat.

Het unitieve principe van de Drie-eenheid valt duidelijk uit elkaar bij nader onderzoek. Zeggen dat God één is, moet inhouden dat God slechts één persoon, één denkgeest, één wezen is. Trinitariërs kunnen dit niet bevestigen zolang ze vasthouden aan de onderscheidende kenmerken van de personen. Het trinitarisme moet daarom afglijden naar de een of andere ketterij of helemaal verlaten worden. De incoherentie van het trinitarisme is de reden waarom alle Christelijke metaforen voor de doctrine uiteindelijk een of andere vorm van ketterij onderschrijven. En gezien de schijnbaar eindeloze lijst van ketterse metaforen en de psychologische onmogelijkheid om tegelijkertijd tegenstrijdige dingen te geloven, kan het gerechtvaardigd zijn om te geloven dat niemand de doctrine van de Drie-eenheid echt gelooft. Alles wat overblijft zijn betekenisloze verbale formules (de geloofsbelijdenissen) en slechte analogieën.