Ferdinand Christian Baur (21 Juni 1792 – 2 December 1860) was een Duitse Protestantse theoloog en stichter van de Tübinger School.
Er is een reeks van opvattingen over de innerlijke verdeeldheid van het vroege Christendom vanaf het begin van de 19e eeuw tot de huidige tijd aan toe. De theologie Ferdinand C. Bauer heeft vooral een tweedeling in de eerste gemeente gezien, namelijk het verschil tussen het Paulinische Christendom en het Petrinische Christendom. Petrus werd gezien als degene die een ‘Joods’ Christendom wilde formeren. Voor Bauer bestond dat joodse, anders dan bij Jacobus, uit het doorvoeren van het joodse ‘particularisme’. Het evangelie was niet voor de volkeren, maar voor Israël alleen. Het Paulinische Christendom zou echter het universalisme van de eerste gemeente hebben bevestigd: het evangelie is bestemd voor alle mensen, en het joodse particularisme moet ook worden opgegeven om het evangelie universeel te laten zijn.
In feite betekent dit dat de aanval op het particularistische kon worden ingezet. De theologie moest worden bevrijd van haar joodse restanten om dit particularisme te kunnen uitbannen. De brieven van Paulus stonden hoger dan het evangelie van Mattheus bij voorbeeld, of de brief van Jacobus. Mattheus sprak immers nog over de blijvende geldigheid van de Torah en Jacobus vormde een tegenwicht tegenover de uitspraken van Paulus over een rechtvaardiging (rechtvaardig verklaring) ‘door geloof alleen’ en niet uit werken.
Voor Bauer was het duidelijk dat het ging om een noodzakelijke, evolutionaire ontwikkeling van de theologie van een particularisme naar een universalisme. Daarin werd hij gesteund door zijn overname van opvattingen uit de filosofie van Hegel. De nieuw-testamenticus Joseph Lightfoot zag het later in de 19e eeuw meer als een historische ontwikkeling. Het vroege Christendom moest feitelijk de strijd aangaan met het “Farizeische Ebionitisme”, met het Messiaanse jodendom van de eerste eeuw, om haar eigenlijke theologie te kunnen bereiken. Zowel Bauer als Lightfoot zagen dus in de joodse kenmerken van de vroege gemeente een obstakel voor de vrije ontwikkeling van de Christelijke kerk.
Albrecht Benjamin Ritschl (Berlijn, 25 maart 1822 – Göttingen, 20 maart 1889) was een Duitse lutherse theoloog en professor in Bonn en Göttingen.
Enigszins anders wordt dat in het werk van Albrecht Ritschl. Deze theoloog onderscheidde niet twee, maar vier elementaire richtingen in het vroege Christendom. Er was een heidens Christendom naast een Paulinisch en een Petrinisch Christendom naast de partij van Jacobus, d.w.z. de judaïzanten.
Deze gedachten werkten allemaal door in de 20e eeuw waarin men uiteindelijk met zes stromingen rekening ging houden binnen wat we mogen noemen het standaardmodel. Het heiden-Christendom , van de partij van de ‘sterken’ in Rome, naast het meer genuanceerde Paulinische Christendom, naast het Hellenistische Christendom van een Stefanus en een Hellenistisch joodse stroming, en dan het Christendom van Petrus naast dat van Jacobus en de Judaizanten.
Het schema achter al deze opvattingen is in de kern dit: alleen dat wat uitdrukkelijk anders of zelfs tegengesteld is aan ons begrip van het jodendom van de eerste eeuw kan authentiek Christelijk zijn.
Daarmee worden twee vooroordelen in de theologie bevestigd.
In de eerste plaats de gedachte dat in de eerste eeuw al een volledige scheiding tussen Christendom en Jodendom ontstond en dat beide al volledig bepaalde religies waren. Het inzicht van de laatste 50 jaar is echter dat er geen vroeg Christendom heeft bestaan, maar een messiaans jodendom met meerdere richtingen. Paulus is niet een Christen, maar een jood die in Jezus de Messias heeft gezien.
In de tweede plaats het idee dat het schisma tussen kerk en synagoge onmiddellijk, d.w.z. al in het onderwijs van Jezus plaatsvond, en geen geleidelijk proces van vervreemding was, waarin beide godsdiensten hun eigen identiteit steeds meer tot uitdrukking brachten in de vorm van een tegenstelling tot elkaar.
James D.G. Dunn (Birmingham, 21 oktober 1939 – 26 juni 2020) was een vooraanstaand nieuwtestamenticus en onderzoeker van de apostel Paulus.
Tenslotte is het goed om vast te stellen dat het een historische vergissing zou zijn om het jodendom van de eerste eeuw te identificeren met het rabbijnse jodendom zoals we dat nu kennen. Datzelfde geldt echter ook voor het eerste-eeuwse Christendom. Het werk van E. P. Sanders heeft dat voor het Farizese jodendom vastgesteld, en dat het “Christendom” van Paulus eerder binnen de joodse matrix moet worden begrepen is door James Dunn uitgewerkt.