Koinonia Bijbelstudie Live! wordt Beit Ahavat Torah
Het is een tijd geleden dat ik een Nieuwsbrief heb gemaakt. Maar hier is hij dan, de eerste nieuwsbrief van het jaar 2023. Wat is er gebeurd, waar staan we nu en waar willen we heen?
Terugblik van een (bijna) gepensioneerde
In augustus 2022 begon mijn informele emeritaat, en volgende week vanaf 1 maart is het formeel: ik ben een gepensioneerde predikant. Tijdens mijn predikantschap wilde ik in de vorm van YouTube uitzendingen, blogposts en artikelen communiceren over mijn theologische werk. Ik noem het toch maar “werk”, omdat dat de manier is waarop ik het aanpak. Mijn studies zijn breed. Ze varieerden van de Kerkvaders tot de Reformatie, van negentiende-eeuwse filosofie tot de vroege Rabbijnse literatuur, van Christelijke ethiek tot Joodse halacha. Te breed om een expert te worden in een bepaald gebied, maar precies breed genoeg om samenhangen te vinden in sterk verschillende tradities.
Daarom vinden we in 2022 video’s over Karl Barth, Augustinus, teksten uit het Nieuwe Testament naast interpretaties van gedeelten uit de Talmoed onder het kopje: “Leren van de Rabbijnen.” De live uitzendingen van Koinonia werden uiteindelijk gereduceerd tot een enkele op de woensdagavond. Het laatste dat we hebben behandeld is het boek Prediker.
Beit Ahavat Torah – een nieuwe focus
In de loop van vorig jaar heb ik besloten om wat meer gericht te werk te gaan. Vandaar ook de naamsverandering. Nu wordt al het werk samengevat onder de term “Huis van de liefde tot de Torah.” Daar gaat dan nog het woord Tikkoen aan vooraf, dat herstel betekent. Nu gaat het om de blijvende betekenis van het Oude Testament, met name wat we de “wet van Mozes” noemen. Wat betekende Torah voor moderne christenen? En tegelijkertijd pakte ik het thema van mijn dissertatie uit 2001 weer op: hoe moeten we eigenlijk het Nieuwe Testament begrijpen? Staat Paulus inderdaad zo ver af van het Rabbijnse Jodendom? Heeft Jezus inderdaad de wet afgeschaft? Hebben Christenen dan helemaal niets meer te maken met de voorschriften die aan Israël en het rabbijnse Jodendom gegeven zijn?
In de loop van dat jaar maakte ik kennis met het Messiaanse Jodendom. Beit Yeshua in Amsterdam bijvoorbeeld, en via het internet Beit Ammi in Harderwijk. In veel opzichten voel ik me daaraan verwant. Niet alleen vanwege een – twijfelachtige – Joodse herkomst, een familieverhaal dat niet kon worden bevestigd, maar ook vanwege een blijvende fascinatie met de Rabbijnse literatuur.
De twaalf profeten – het nieuwe project van de woensdagavond
Waar gaan we heen? Vanaf volgende week gaan we de “Trei Asar”, de 12 profeten lezen. We kijken naar een evangelisch commentaar, naar de kanttekeningen van de Statenvertaling en naar een bloemlezing uit de rabbijnse commentaren. Het zijn fascinerende boeken, vooral als we ook kijken naar de historische context.
Voor de dinsdag en donderdag hoop ik steeds een begeleidende video te maken, ofwel over een nieuwe interpretatie van de brieven van Paulus – die volgens Mark Nanos moeten worden uitgelegd als een uitdrukking van het Jodendom, en niet als een vorm van christendom dat nog niet bestond. Ofwel over een thema uit de Rabbijnse literatuur.
Jullie steun aan Beit Ahavat Torah
Langzamerhand is er enige steun gekomen voor het werk op YouTube. Niet alleen door de vele reacties op de uitzendingen die meestal positief waren, maar ook materieel. Met emeritaat gaan is financieel gezien een behoorlijke achteruitgang. De kosten voor software en digitale abonnementen, om maar niet te spreken van de kosten voor de apparatuur, zijn af en toe heel hoog. Alle beetjes helpen dus. En een aantal van jullie heeft aan een eerdere oproep gevolg gegeven. Mijn grote dank daarvoor!
Waar sta ik nu? Moeilijke vraag!
Het is moeilijk om aan te geven waar ik nu sta, in mijn geloof en theologisch. Er zijn duidelijke verschuivingen. Soms lees je theologische ideeën die zo sterk zijn, dat ze in ieder geval een tijdlang je denken domineren. Zo is daar bijvoorbeeld het lange, knagende probleem van de triniteit. In het verleden had ik mij al intensief bezig gehouden met de manier waarop Karl Barth, Augustinus, en Thomas van Aquino over die triniteit spreken. Dat doen ze alle drie op een geheel andere wijze. Maar is dat niet eerder een vorm van christelijke filosofie? Is het bijbels gezien noodzakelijk om over de “godheid” van Jezus te spreken? Want dat laatste lijkt er toch sterk op, dat wij afwijken van de joodse norm die elke vermindering van de eenheid van God verbiedt.
Triniteitsleer is voor mij problematisch, maar niet onmogelijk
Wat heb ik over dit probleem gevonden in 2022? Dat het voor de ontwikkeling van de christelijke theologie in de vierde eeuw noodzakelijk was, om de persoon van Jezus te identificeren met de godheid, om de waarheidsclaim van het christendom kracht bij te zetten. Maar dat het bij nauwkeurig onderzoek van de Bijbelse teksten helemaal niet zo vanzelfsprekend is – ondanks het evangelie van Johannes! Het is iets anders om te spreken over de goddelijkheid van Jezus, zoals dat gebeurt in een theologische theorie die adoptianisme heet. De Messias Jezus is in zijn leven en in zijn leer een volmaakte, maar toch nog menselijke uitdrukking van wie de God van Israël is. Geen identificatie dus tussen Jezus en God, maar wel de hoogst denkbare nabijheid.
Sommigen hebben onmiddellijk hieruit geconcludeerd, dat mijn theologie nu naar het ketterse neigde. Ik heb daar een ander gevoel bij. Een onnodige, in het heidense deel van het Christendom opgekomen leerstuk, dat definitief scheiding maakte tussen de kerk en Israël, dat bovendien het triomfantalisme van de kerk hielp ondersteunen, kan op deze wijze in ieder geval gerelativeerd worden. Voor mij lag het uiteindelijk veel simpeler: de Bijbelse leer over de status van Jezus als de Messias is niet in strijd met het Jodendom. En de Bijbelse tekst ondersteunt niet rechtstreeks het leerstuk van de triniteit. Wanneer het Nieuwe Testament Jezus als de Heere aanspreekt, of het woord God als titel voor hem gebruikt, moet dat vanuit het Hebreeuwse taaleigen worden geïnterpreteerd. Jezus is de drager van de Naam. Maar dat wil niet zeggen dat hij en God een en dezelfde zijn, zoals dat in Griekse en filosofische termen wel gezegd wordt. Het verschil met het Jodendom blijft verder hetzelfde: is deze Jezus van Nazareth, die in de geschiedenis concreet is opgetreden, wel of niet de Messias van Israël? Wij zeggen ja, zij zeggen nee. Maar de vraag blijft ook: wat bedoelen zij en wij met de term “Messias”?
Ik kom uit bij een voorzichtige theologische bevestiging. Voor mij is Jezus de Messias van Israël, en is Hij degene door wie niet-joden deel krijgen aan het verbond met Abraham. Maar dat alles loopt vooruit op wat joden en christenen gezamenlijk verwachten. De komst van de Messias, of dat nu een eerste verschijning is of een wederkomst, bepaalt ons toekomstperspectief. Het besef dat deze wereld voorlopig is, gebroken, en nog niet bevrijd, is dan een fundamentele en gezamenlijke overtuiging.
Christelijke ethiek en de Rabbijnse traditie
Op het vlak van de ethiek zijn ook een aantal ideeën belangrijk. Bijvoorbeeld de gedachte dat alle wetten van de Torah in hun geestelijke en morele strekking ook voor ons gelden. Dat wil niet altijd zeggen dat we de Rabbijnse vorm van die geboden moeten volgen. De Joodse levenspraktijk bestaat voor een groot deel uit concrete symbolen van een geestelijke verhouding tot God. Die verhouding is voor ons maatgevend, de symbolen echter niet. Wanneer we zeggen dat we niet “onder de wet staan” wil dat alleen maar zeggen, dat we de externe ceremoniële symbolen niet hoeven te volgen. (Wat trouwens niet wil zeggen dat we die in het geheel niet hebben: het aansteken van kaarsen, de inrichting van een kerkgebouw, brood en wijn bij het avondmaal, zijn allemaal externe symbolen van die geestelijke verhouding tot God.)
Verder blijft voor mij van kracht, dat de rabbijnse interpretatie van de Torah maatgevend is voor de manier waarop wij die moeten begrijpen en toepassen. Bijvoorbeeld als het gaat over naastenliefde, de vorm van het gebed, het streven naar zuiverheid et cetera. De studie van de Rabbijnse traditie geeft mij een enorme rijkdom waarmee ik spreken kan over zaken als roddelen, liegen, en over allerlei zaken die met publieke moraal te maken hebben, zoals de omgang met zwakkeren, vreemdelingen, de weduwen en de wezen!
Veel boeken lezen….
Er is nog veel meer te noemen over de studieprojecten die dit jaar hopelijk, met horten en stoten, voortgang zullen vinden. Net als in de voorafgaande jaren is voor mij het internet een uitbreiding van mijn studeerkamer. Over alles wat ik doe zal er in een of andere vorm wel berichten. Zoals ik bijvoorbeeld op Facebook citaat de plaats van de boeken die ik nu aan het lezen ben. Een boek van Martin Buber bijvoorbeeld, en een boek over Karl Barth, en daar komt in de komende maanden nog het werk van Mark Nanos bij.
Hoewel ik de laatste maanden nog wat geworsteld heb met mijn gezondheid – mijn energie is duidelijk lager dan pak en beet twee jaar geleden – zal het toch nog wel lukken om bovengenoemde studieprojecten voort te zetten. Fijn dat velen van jullie erbij zijn! Bemoedigend dat een aantal van jullie zoveel belangstelling hebben voor de vragen en thema’s die mij al tientallen jaren bezig houden.
Theologische Autobiografie
Dan is er ook nog de theologische autobiografie. Inmiddels heb ik het vierde deel daarvan gepubliceerd. Het is een terugblik over de jaren dat ik met theologie intensief ben bezig geweest, om te schetsen hoe het gekomen is dat ik begon bij de Vergadering van Gelovigen en eindigde bij het Messiaanse Jodendom. Voor een buitenstaander is dat een buitengewoon kronkelige weg geweest. Maar vanbinnen uit ziet het er toch wel anders uit. Daar gaat die serie over. Het is ook een beetje een experiment: theologie en persoonlijk leven gaan uiteindelijk toch samen. Je theologie bepaalt wat je bent, maar je praktische leven bepaalt wie je bent. En uiteindelijk ging het mij in al deze fasen van mijn leven in al deze stadia van mijn theologie toch om het zelfde: het antwoord te geven
op de vraag van Jezus, wie zeg jij dat Ik ben?
Ik hoop jullie in dit jaar te mogen blijven ontmoeten bij een van onze activiteiten. En ik zeg “onze” want Henneke is hier ook bij betrokken. Ook al nemen we de laatste tijd niet meer de moeite om een gezamenlijke Koinonia Live te maken.
Tenslotte: ik zou het zeer op prijs stellen om meer dan voorheen ook van jullie te horen. Ik zou ook een keer een digitale ontmoetingsmiddag willen organiseren, waar we via Skype met elkaar van gedachten kunnen wisselen. Maar laat me ook eens weten waar jullie staan in je geloof en in je theologie. Want ook al heb je geen professionele vooropleiding, een theologie hebben we allemaal.
Met hartelijke en broederlijke groeten,
Robbert Veen (Beit Ahavat Torah)