Wat betekent “God” in filosofische en psychologische zin? Dat is de eerste hypothese: een filosofisch of moreel ideaal manifesteert zich eerst als een concreet gedragspatroon dat kenmerkend is voor één individu. En dan is het een geheel van individuen, en dan is het een abstractie van dat geheel, en dan heb je de abstractie, en die is zo belangrijk.
Dit is een politieke implicatie: Een van de debatten tussen het vroege christendom en het late Romeinse Rijk was de vraag of een keizer al dan niet God kon zijn, letterlijk kon worden vergoddelijkt en in een tempel kon worden geplaatst. U begrijpt waarom dat zou kunnen gebeuren, want dat is iemand aan de top van een zeer steile hiërarchie met een enorme hoeveelheid macht en invloed.
Het christelijke antwoord daarop was: verwar de specifieke soeverein nooit met het principe van de soevereiniteit zelf. Het is briljant. Je ziet hoe mo
eilijk het is om met zo’n idee te komen, dat zelfs de persoon die de macht heeft eigenlijk ondergeschikt is aan een goddelijk principe, bij gebrek aan een beter woord. Zelfs de koning zelf is ondergeschikt aan het principe. Wij geloven dat nog steeds, omdat we geloven dat onze premier ondergeschikt is aan de wet.
Wat de wet ook inhoudt, er is een beginsel waaraan zelfs de leider ondergeschikt is. Zonder dat kun je stellen dat je niet eens een beschaafde samenleving kunt hebben, omdat je leider onmiddellijk verandert in iets dat transcendent en almachtig is. Dat is zeker wat er gebeurde in de Sovjet-Unie, en wat er gebeurde in Maoïstisch China, en wat er gebeurde in Nazi-Duitsland. Er was niets voor de machtigen om zich aan te onderwerpen. Je wordt verondersteld ondergeschikt te zijn aan God. Wat betekent dat? We gaan dat idee verscheuren, maar dat betekent deels dat je ondergeschikt bent – zelfs als je soeverein bent – aan de principes van de soevereiniteit zelf.
Bible Lectures, p. 20
Precies! ‘Soevereiniteit in eigen kring’ noemde Abraham Kuyper dat.