Robert Alter: The Art of Biblical Narrative #1

Samenvatting van het eerste hoofdstuk:

Een literatuurwetenschappelijke benadering van de Bijbel.

Literaire kunst speelt een grote rol in het Bijbelse verhaal en bepaalt de keuze van woorden, de verhaalde details, het tempo van de vertelling, de kleine bewegingen van de dialoog en het netwerk van verbindingen tussen delen van de tekst.

De conventionele bijbelwetenschap is meer geïnteresseerd in de analyse van de geschiedenis van tekstfragmenten en daarom worden literaire elementen van het Bijbelse verhaal doorgaans genegeerd.

Een voorbeeld van het belang van literaire analyse is te vinden in Genesis 38.

Een element daaruit is de analyse van Genesis 37:35, 36.

(35d) Alzo beweende hem zijn vader. (36a) En de Midianieten verkochten hem in Egypte…

• Het woordje “En” – de wav – in vers 36 wordt meestal begrepen als “ondertussen” of “terwijl”. (De SV bewaart de simpele vertaling “en”.) Een betere vertaling lijkt te zijn: “En zijn vader beweende hem maar de Midianieten hadden hem verkocht.”

• De versindeling, die van veel later datum is, suggereert dat in vers 36 een nieuwe gedachte wordt uitgesproken. De wav is hier echter adversatief gebruikt: “maar” is dan een betere vertaling. De verzen 35 en 36 worden juist verbonden met deze wav.

• Dat wordt versterkt door het feit dat in vers 36 de normale volgorde in het Hebreeuws (werkwoord – naam) wordt omgekeerd tot naam – werkwoord.

• Dat werkwoord staat bovendien in de voltooid verleden tijd, om een situatie aan te duiden die voorafgaat of in contrast staat tot de handeling van Jacob.

De literaire analyse maakt daarmee duidelijk, dat de overgang tussen de rouw van Jacob en het verhaal van Jozef in een ongebroken verhalend geheel staat, en geen aanwijzing is voor het knip- en plakwerk waar de moderne Bijbelwetenschap voortdurend naar op zoek is.

Ook de geschiedenis van Juda en Tamar in Genesis 38 vertoont zoveel verbanden met de voorafgaande vertelling, dat we niet mogen spreken van een onafhankelijke eenheid die het verhaal van Jozef onderbreekt – wat te zien is bijvoorbeeld aan het feit dat zowel Jozef als Juda “afdalen”, de ene daalt vrijwillig af, weg van zijn broers en de andere wordt meegevoerd – gedwongen af te dalen – naar Egypte. Zoals Genesis 37 eindigt met het wenen van Jacob over de dood van zijn zoon, zo begint Genesis 38 met de geboorte van drie zoons aan Juda, van wie er twee sterven. (Over de rouw van Juda over deze zoons zwijgt de tekst betekenisvol. Een scherp contrast met Jacobs rouwbeklag over diens zoon Jozef. Waar je een parallel kunt verwachten terwijl die ontbreekt, is dat een aanwijzing voor de interpretatie.)

De literaire analyse kan ook duidelijk maken, dat in dit geval de seksuele begeerte van Juda gecontrasteerd wordt met de seksuele zelfbeheersing van Jozef bij de vrouw van Potifar. Door dergelijke contrasten wordt een licht geworpen op de karakters van de hoofdpersonen, zonder een nadrukkelijke uitleg daarover.

In de antieke Joodse exegese – de Midrash – worden dergelijke literaire verbanden doorgaans scherp gezien. Een reden temeer om dit corpus van joodse literatuur als bron voor de moderne exegese te gebruiken. “De Heilige, geprezen zij Hij, zei tegen Juda: ‘ jij hebt je vader bedrogen met een geit. Op je leven, Tamar zal jou bedriegen met een geit.’” De moderne Bijbelwetenschap beschouwt de tekst als een lapwerk van documenten die op zich geen verband met elkaar houden. De Joodse exegese gaat er in ieder geval vanuit dat de tekst een eenheid is waarin de onderdelen op subtiele wijze met elkaar verbonden zijn.

De literaire benadering die Robert Alter wil ontwikkelen verschilt van de Joodse exegese op twee manieren:

1. Het is niet voldoende om de eenheid van de tekst te veronderstellen, als we die tekst ook niet kunnen zien als een doorlopend verhaal – als een “narrative continuum” – dat wil zeggen een verhaal dat zich coherent ontvouwt en waar de betekenis van eerdere teksten wordt geopenbaard of verrijkt door de volgende teksten. De Joodse exegese is gericht op specifieke zinsdelen of vertelde handelingen, maar probeert niet een doorlopende lezing van het verhaal te geven. Kleine delen van de tekst zijn alleen maar het uitgangspunt van uitgebreide homiletische structuren, van preekschetsen dus.

2. De Joodse exegese wijkt ook af van of negeert de literaire integriteit van het verhaal, door steeds maar weer te hameren op het morele onderwijs in de tekst. Ook waar dat in de tekst helemaal niet aan de orde is.

De vernieuwende – t.o.v. de mythische verhalen van het Nabije Oosten zoals de Egyptische en Babylonische literatuur – verhaaltechniek van de Hebreeuwse schrijvers was er op gericht om een onbepaaldheid van betekenis tot stand brengen. De motieven achter de handelingen, de kenmerken van het morele karakter en de psychologische processen werden onbepaald gelaten. Over al deze zaken werd de lezer geacht een oordeel te vellen door het overwegen van mogelijkheden en het nadenken over lacunes in de informatie. De analogie tussen verschillende verhalen, de parallellen en de kleine afwijkingen tussen bijna identieke teksten suggereren wel informatie maar geven geen uitsluitsel over de strekking, zoals de Joodse exegese – evenals de academische seculiere of de christelijk theologische – dat wel doet.

De analyse van losse verzen in een theologische context, of met het doel morele onderwijzing aan de texten te ontlenen of met het doel om een algemene indruk van de loop van het verhaal te verbinden met theologische veronderstellingen, moet worden vervangen door de gedetailleerde en kritische aandacht voor de narratieve technieken van de schrijvers van de Bijbel.

In ieder geval moeten we bij de analyse van bijbelse teksten bedacht zijn op twee belangrijke kenmerken:

1. Het herhaalde gebruik van narratieve analogie waarbij een deel van de tekst een indirect en soms ambigu commentaar levert op een ander deel.

2. De doorgaans genegeerde syntaxis van de bijbelse tekst – de wijze waarop zinsdelen met elkaar worden verbonden – waar de betekenis van de tekst in hoge mate mee wordt vastgesteld. (Zoals in andere tekstvormen beelden, beschrijvingen of analyses – commentaar van de auteur – de betekenis dragen zoals in moderne romans.)