14 augustus 2020 – 25 Av, 5780
Het overlijdensbericht van Adin Steinsaltz dat dinsdag in de New York Times werd gepubliceerd (Joseph Berger en Isabel Kirschner NYT 8.11.20) maakte ons attent op het heengaan van de grootste Talmoedgeleerde van onze generatie. Vanaf 1965, toen hij 27 jaar oud was, werkte hij, meestal 10 uur per dag, aan een vertaling van de Babylonische Talmoed, ook met commentaar, om de juridische en theologische inhoud die de Joodse gemeenschap van de 3e eeuw tot het einde van de 18e eeuw beheerste, toegankelijk te maken op een manier die voorheen onbekend was. Vijfenveertig delen! Verbazingwekkende geleerdheid en inzicht!
Steinsaltz hield zich onder andere bezig met lashon ha-ra, het Joodse gebod om geen kwaad te spreken. Eén van zijn specifieke leerstellingen over dit onderwerp viel me op in het overlijdensbericht en ik zal het met u delen aan het einde van deze opmerkingen.
In onze tijd, in de huidige situatie, zowel hier als in het buitenland, is lashon ha-ra, kwaadspreken, letterlijk “slechte tong” – of, meer in de omgangstaal, “kwaadspreken,” een zeer ernstig probleem. Beleefd discours behoort tot het verleden. Vandaag de dag zijn persoonlijke beledigingen aan de orde van de dag, wat weerspiegeld wordt in verhitte discussies over de grenzen, als die er al zouden moeten zijn, aan de vrijheid van meningsuiting. De huidige definitiestrijd doet denken aan de mening van rechter Oliver Wendell Holmes van het Hooggerechtshof (Schenck v. U.S. 1919), die bescherming van de vrije meningsuiting ontzegt aan uitspraken die onjuist en gevaarlijk zijn. Justice Holmes schreef over het gevaar van “valselijk brand schreeuwen in een theater en paniek zaaien”.
Vals en gevaarlijk. Dat is lashon ha-ra!
Onze traditie bevat een enorme literatuur over lashon ha-ra: geringschattende praat, laster, smaad, kwaadaardige geruchten die reputaties vernietigen. Het bewijs begint in de Bijbel, in de Heiligheidscode (Vayikra/Leviticus 19:16): “Treed niet op als een praatjesmaker onder uw volk.” En in D’varim/Deuteronomium (24:9): “Denk aan wat God met Mirjam deed,” verwijzend naar een eerder beschreven incident (Bamidbar/Numeri 12:10-15) waarbij Mirjam, de zus van Mozes, achter de rug van haar broer om praat, “hij trouwde met een Koesjitische vrouw,” zegt ze (Koesjiet is een term die gebruikt wordt om gekleurde mensen te beschrijven).
Haar straf? Ze krijgt lepra, (niet wat we tegenwoordig kennen als de ziekte van Hansen, maar) een ernstige huiduitslag, en wordt een hele week buiten het kamp in quarantaine gehouden. Het Hebreeuwse woord voor melaatsheid is tzara-at. Er is een hele parashah in de Torah, getiteld M’tzora, die over lepra gaat. Het is alsof je een volksgezondheidscode leest. Om voor de hand liggende redenen zijn M’tzora en de parashah die eraan voorafgaat Tazria, de twee slechtst mogelijke b’nei mitzvah opdrachten van het Joodse kalenderjaar!
Maar zelfs voor b’nei mitswa zit er een belangrijke levensles in deze parashah. Gebaseerd op het verhaal van Mirjam, leerden de Rabbijnen dat M’tzora een verkorte vorm is van drie woorden – motzi shem ra – een verteller van slechte berichten (om een verouderde term te gebruiken). En op basis daarvan leerden zij dat lashon ha-ra melaatsheid in de samenleving introduceert: de sociale melaatsheid die mensen hatelijk verdeelt en tegen elkaar opzet. Zij waarschuwden: “Leven en dood zijn in de macht van de tong” (Misjlei/ Spreuken 18:21). Iemand die willens en wetens naar laster luistert, zeiden zij, zal openstaan om belasterd te worden. Ze zeiden dat Lashon ha-ra drie mensen doodt: de lasteraar, de luisteraar en degene die belasterd wordt. Lashon ha-ra, zeiden ze, is een slang met een giftige drie-vorkige tong. Rashi leert dat “iemand die zijn medemens in het geheim slaat, betekent ‘iemand schade berokkenen door een verbale aanval zonder zijn medeweten’.” De Rabbijnen leerden dat de Tempels in Jeruzalem verwoest werden vanwege lashon ha-ra (Yoma 9b, en Gittin 55b e.v.).
En let op, de eerste passage die in het Hebreeuws en in het Engels wordt aangeboden in de stille gebeden aan het einde van de Amidah, is “Mijn God, weerhoud mijn tong van kwaad en mijn lippen van het spreken van bedrog…” (gebaseerd op Psalm 34:14). Dit sleutelgebed over de kracht van het spreken staat al sinds de 9e eeuw in Joodse gebedenboeken.
De Musar Beweging in het Jodendom, die aan het einde van de 19e eeuw begon, concentreerde zich op ethisch spreken. Het belangrijkste boek, van Rabbi Yisrael Meir Kagan, werd gepubliceerd in 1873. Het is getiteld Hofetz Hayyim, wat in het Engels vertaald kan worden als “wie is de persoon die naar het leven verlangt?” (Psalm 34:13). (Psalm 34:13).Het antwoord daarop, in het volgende vers uit Psalmen, is “hoedt uw tong voor het kwade en uw lippen voor bedrieglijke taal.”
De komst van het internet en de netwerken van sociale media is zowel een zegen als een vloek geweest. Hoewel het bijvoorbeeld communicatie tussen doven mogelijk heeft gemaakt, heeft het misschien nog wel meer de macht versterkt van individuen en groepen die erop gebrand zijn om lashon ha’ra te verspreiden. Denk maar aan de samenzweringstheorieën die zich onmiddellijk hebben verspreid, zoals Pizzagate en Bijbelverbranding. Beide zijn dodelijk ernstige beschuldigingen. Dat ze in werkelijkheid geen enkele substantie hebben, heeft ze er niet van weerhouden om op grote schaal verspreid te worden. En er zijn een heleboel goedgelovige mensen die deze echt neppe verhalen lezen.
Hier is een verhaal dat goedgelovigheid aantoont. Nadat president Trump hydroxychloroquine had gehypet, meldde de Wall Street Journal dat de verkoop van Hydrox-koekjes (de voorloper van Oreos) omhoogschoot (Spencer Jakab, WSJ, 19 mei 2020).
Alle samenzweringstheorieën, deze lashon ha-ra, die niet geverifieerd en onverifieerbaar is, of het nu van een zeventienjarige computernerd is, een neonazigroep, QAnon, de Russische geheime desinformatie-eenheid van de GRU (Russische geheime politie) en RT (Russian Television, die Naomi en ik op monitoren op zowel PATH-platforms als treinen zagen tijdens de maanden dat we de stad in gingen voor het proces. RT is een officiële propaganda-afdeling van de Russische regering. Ik weet niet of RT nog steeds wordt uitgezonden; ik weet wel dat we brieven hebben geschreven waarin we bezwaar maakten tegen de aanwezigheid ervan). En zo zijn er nog vele andere, te veel om op te noemen, die tot doel hebben onze democratische samenleving te ontwrichten en te vernietigen.
Wat kunnen we persoonlijk doen? Kijk eens naar het motto van een razend populaire huidige Israëlische straatcampagne: Gezichtsmaskers, borden op openbare bussen, stickers en armbanden, allemaal met de tekst: lashon ha-ra lo m’dabeir eilai” – Ik laat me niet overhalen door lashon ha-ra (Jerusalem Report, 20 juli 2020).
Kwaadspreken begint bij één persoon en één luisteraar. Dus hier zijn enkele richtlijnen:
Roddel niet en luister niet naar roddels – en herhaal ze zeker niet.
Geef het goede voorbeeld. Spreek u uit wanneer dat nodig is.
Trek bronnen in twijfel. Wees niet goedgelovig. Zelfs als het in de krant of op het internet staat, is het niet noodzakelijk waar. Als het te mooi klinkt om waar te zijn, en de puntjes te gemakkelijk met elkaar verbindt, is het helaas te waarschijnlijk dat het niet waar is.
Gebruik elementaire beleefdheid en gezond verstand.
Werk aan een fatsoenlijke samenleving. Help niet bij het afbreken ervan.
Rabbijn Steinsaltz leerde dit aan de medewerkers van het Jerusalem Report: Terwijl de meeste lichaamsdelen hun grenzen hebben – armen kunnen maar zoveel gewicht dragen, benen kunnen maar zo snel rennen – is het vermogen van de tong om kwaad te doen onbeperkt. Daarom zit de tong in een kooiachtige kaak in onze mond als een herinnering: bewaak uw spraak zorgvuldig.
Laten we dat dan ook doen. Mogen we wijs zijn. Kein y’hee ratzon.