Is Kerstmis een Heidens feest?
Dr. Eli Lizorkin-Eyzenberg
Laten we beginnen met een beetje duister beeld. Nergens in de Heilige Schrift wordt ons verteld over een feest ter herdenking van de geboorte van Christus Jezus. Niets in de Schrift geeft ons enig zeker bewijs over de datum van deze grootse gebeurtenis.
Het gebrek aan Schriftuurlijke nauwkeurigheid over de feiten rond de geboorte van de koning van Judea staat in schril contrast met de beschikbare details over zijn dood (elk van de vier Evangeliën geeft het exacte tijdstip van Jezus’ dood).
In de late tweede eeuw bespotte de Griekse kerkvader Origenes de jaarlijkse vieringen van Romeinse geboortedagen, door ze af te doen als puur heidense praktijken. Dit suggereert dat christelijke gemeenschappen nog geen Kerstmis vierden tijdens het leven van Origenes (c.165-264). De eerste kerkelijke figuur die de datum van Jezus’ geboorte besprak was Clement (ca. 200), een Egyptische prediker uit Alexandrië. Maar 25 december werd niet eens genoemd. Tegen het midden van de vierde eeuw vinden we echter dat de westerse kerken de geboorte van Christus al op 25 december vierden, terwijl de oosterse kerken dat op 7 januari deden.
Hoe kwamen de vroege christenen tot deze datering?
Verrassend genoeg volgde de vroege kerk een zeer Joods idee – dat het begin en het einde van belangrijke verlossende gebeurtenissen vaak op dezelfde datum plaatsvinden (Babylonische Talmoed, Rosh Hashana 10b-11a). In het begin van de derde eeuw meldde Tertullianus dat, omdat hij precies wist wanneer Jezus stierf (14e Nissan of 25 maart), hij ook precies wist wanneer hij verwekt was! Hij had het hoogstwaarschijnlijk bij het verkeerde eind met zijn conclusies, maar wij kunnen nu tenminste zien hoe men tot de datum van Kerstmis is gekomen.
De logica ging als volgt: Als Jezus op 25 maart werd verwekt, zou zijn geboorte op 25 december vallen als we de 9 maanden van Maria’s zwangerschap zouden uittellen. Dit is vooral intrigerend omdat 1 januari vroeger werd gevierd als de dag van de besnijdenis van Christus (8 dagen na de avond van 24 december).
Het is zeer belangrijk op te merken dat het pas in de 4e-6e eeuw van de gewone jaartelling was dat de christenen de plaatselijke heidense feesten begonnen te “kerstenen” van de volkeren die zij trachtten te evangeliseren. Het lijdt geen twijfel dat het in die tijd was, maar niet eerder, dat Kerstmis enkele van zijn heidense tradities begon te krijgen. Waarom? Omdat tot ca. 300-320 n.Chr. de christenen een tegenculturele oorlog voerden met de heidenen van de Romeinse en Perzische wereld. Bijgevolg waren zij nog niet in de stemming voor culturele aanpassingen.
Aangezien 25 december als veronderstelde geboortedatum van Christus in omloop was 100-150 jaar voordat de praktijk van het “kerstenen” van heidense vieringen begon, is het onredelijk om te concluderen dat deze datum werd aangenomen om de Romeinse heidenen te behagen, zoals de populaire samenzweringstheorie suggereert.
Het is waar dat in 274 n.C. een Romeinse keizer 25 december uitriep tot “de dag van de onoverwonnen zon” (Sol Invictus). Dat was echter zo’n 70 jaar nadat de christenen 25 december hadden gekozen als hun kerstdatum. (Bovendien kan het decreet zelf zijn uitgevaardigd om de nieuw ingestelde christelijke viering de kop in te drukken). Voordat we onze hoofdvraag beantwoorden, denk ik dat we eerst een paar verwante vragen moeten beantwoorden:
Is Kerstmis een Bijbelse feestdag?
Nee. Het werd niet door God in de Bijbel bevolen.
Bevat de viering van Kerstmis elementen die van heidense oorsprong zijn?
Absoluut. Daar is geen enkele twijfel over mogelijk.
Is 25 december de juiste datum voor de viering van de Geboorte?
Mogelijk, maar hoogst onwaarschijnlijk.