Doorgaans worden de woorden van Jezus in de bergrede geïnterpreteerd als een oppositie tot de leringen van de Schriftgeleerden. Maar in werkelijkheid laat Jezus hier zien dat hij zich binnen de grenzen van de joodse exegese van zijn tijd beweegt: Bij voorbeeld in de interpretatie van “Heb uw naaste lief.”
De methode van lezen in het Jodendom werkt als volgt: De letterlijke betekenis van een bijbels vers wordt op de een of andere grond verworpen (soms op basis van het feit dat het gewoon te voor de hand liggend is om de moeite te nemen om het te vermelden).
Dan worden de woorden en de structuur van het vers opnieuw gevormd om een nieuwe betekenis te geven die aanvaardbaar is voor het rabbijnse waardesysteem. De structuur is dan: (1) vers, (2) betekenis en bezwaren daartegen, en (3) het vaststellen van de juiste betekenis. Deze geherdefinieerde betekenis is het resultaat van verschillende strategieën die algemeen aanvaard worden als “Rabbijnse vrijheid van exegese”.
MATTEÜS 5:43-46
1. (5:43) “U hebt gehoord dat er gezegd is: ‘Hebt uw naaste lief’ en [impliceert] ‘haat uw vijand’.”(5:44) Maar Ik zeg u: 3. Heb uw vijanden lief en bid voor hen die u vervolgen …
2. (5:46) Als u liefhebt wie u liefhebben, wat voor loon zult u dan krijgen? Doen zelfs de tollenaars dat niet? dat niet? En als u alleen uw broeders groet, wat doet u dan meer dan anderen? Doen zelfs heidenen dat niet?”
Aangezien de Schrift geen behoefte had om te praten over het liefhebben van vrienden, moet het wel gaan om iets anders, nl. een nieuwe zaak – het liefhebben van je vijand.
Matteüs 5:46 leidt tot de conclusie die in vers 44 staat. Aangezien de Schrift liefde voor de naaste gebiedt en iemand dus zal belonen voor het vervullen van het gebod, waarom zou het dan moeite doen om te bevelen wat al wordt gedaan?
Het is onnodig om te stellen, want alle mensen gedragen zich automatisch zo. We moeten dus een meer sympathieke betekenis voor de formulering vinden, namelijk: “Heb uw vijanden lief.” Het enige verschil tussen de rabbijnse vormen die we hebben bekeken en Jezus’ vorm is dat Jezus het vers eerst uitrekt voordat hij zijn bezwaar tegen het letterlijk nemen van het vers uitlegt.
De Joodse leescultuur geeft de goddelijke woorden een betekenis die de nieuwe interpretatie “heb uw vijanden lief” mogelijk maakt. Het resultaat is bedoeld om het grotere goed van de gemeenschap te dienen en om consistent te zijn met haar sociaal-religieuze systeem. De geaccepteerde regels voor interpretatie staan zulke uitbreidingen zonder veel vragen toe. Waarom kan het woord “naaste” worden opgerekt om “vijand” te betekenen? De woorden “naaste” en “vijand” hebben dezelfde Hebreeuwse medeklinkers (resh ayin) en verschillen alleen in de klinkeruitspraak. Beide woorden worden identiek geschreven. Zulke woordwisselingen komen veel voor in de rabbijnse literatuur (Kasher 1988). De gevestigde betekenis staat als de specifieke geaccepteerde betekenis voor die leraar en gaat de traditie in als een geldige verkondiging van Gods soevereine wil.
Vrij naar “The Historical Jesus in Context”, Herbert W. Basser: Gospel and Talmud.