Het is natuurlijk prachtig wanneer een aantal mensen hun weg weten te vinden naar een geloofsgemeenschap, van welke herkomst dan ook. Dat ze daar betrokken raken, dat ze er hun thuis vinden. Wanneer mensen ervan getuigen dat ze ergens worden gezien en gehoord en dat ze mogen meedoen, is dat zeker een goed bericht. Je denkt meteen: “zo hoort het ook”! Of: “wat fijn voor die mensen.”
Nu is dat wel een bericht dat op veel verschillende situaties betrekking kan hebben. Stel dat de kop boven dit bericht zou zijn: asielzoekers warm opgevangen in plaatselijke moskee. Dat is ook mooi, natuurlijk, maar het is de moskee en niet de kerk. Of wanneer je denkt dat een heel dorp zo warm en gastvrij zou zijn tegenover haar nieuwe inwoners. Je denkt aan asielzoekers, aan buitenlanders en je wordt trots op de Nederlandse gastvrijheid. “Zo kan het dus ook”, denk je.
Op die berichten valt op zich niets af te dingen en ik wil daar geen enkele twijfel over laten bestaan. Een dergelijke gastvrijheid, waar dan ook, door wie dan ook, tegenover wie dan ook, is een belangrijke vorm van menselijkheid. Mensen hebben een liefdevol thuis nodig, moeten gezien en gehoord worden, mogen meetellen en de ruimte krijgen om zichzelf te zijn. Maar.
Waarom dat “maar” zul je zeggen?
De scriba van de Generale Synode van de PKN, Ds. René de Reuver
Het “maar” komt bij me op, vanwege de woorden die René de Reuver, scriba van de generale synode van de Protestantse Kerk in Nederland, gebruikte om zijn enthousiasme uit te drukken. Hij citeerde daarvoor een woord van een van de Synodeleden: “God was hier!”
Ik ben er niet bij geweest, dus over hun ervaring mag ik niet oordelen. Ik heb alleen maar de tekst van een column van De Reuver in het blad “woord&weg” van november 2021. Waarom zet De Reuver zich in voor de kerk? Vanuit een diep verlangen naar nabijheid van God, schrijft hij. Een verlangen naar een verhaal, dat hem uittilt boven zichzelf, naar een lied dat hem meeneemt, een knipoog vanuit de hemel, naar een verrassende ontmoeting met God. En die ontmoeting met God gebeurde in de generale synode van september van dit jaar. God was hier in het getuigenis van de “kerngemeente” in Spangen. Twee mensen getuigden ervan dat ze betrokken waren geraakt bij de kerngemeente en wat deze geloofsgemeenschap nu voor hen betekende. Ze hadden er hun thuis gevonden, waar ze gezien en gehoord, en geteld worden. Volop de ruimte kregen om mee te doen. “God was hier”, was het antwoord van een van de Synodeleden op hun verhaal.
Waarom dan “maar”?
Omdat God er wel “bijgehaald” wordt in dergelijke mededelingen, maar niet werkelijk geëerd wordt. Je kunt nu eenmaal het predikaat “God” niet plakken op daden van eenvoudige medemenselijkheid. Je kunt spreken over Gods goedkeuring eventueel, de overeenstemming van de houding van de gemeente in Spangen met de Schrift. Je kunt dat zelfs – want hoe diep zijn we eigenlijk gezonken – een wonder noemen, dat alleen door Gods genade mogelijk is. Maar dat heeft twee, misschien wel verrassende gevolgen. In de eerste plaats maken we van deze “normale” houding tegenover onze medemens een uitzondering. En dat is een verkondiging die ik sowieso niet voor mijn rekening wil nemen. Maar in de tweede plaats beschouwen we Gods aanwezigheid als wezenlijk verbonden met “gewone” tussenmenselijke relaties. Is de God die wij als Protestanten – in Nederland en België – proberen te dienen, alleen maar een andere naam voor medemenselijkheid? Is dit niet een herleving van het “sociaal evangelie” dat aan het begin van de 20e eeuw furore maakte?
De vraag is wat een mens, asielzoeker, buitenlander, allochtoon of autochtoon, ten diepste nodig heeft. Als dat gezelligheid, warmte, erkenning, hulp is, dan staat de kerngemeente van Spangen bovenaan. Maar is dat het evangelie? Wat moeten we dan aan met deze tekst, die een onderdeel is van de belijdenisgeschriften van de PKN:
- “Alle werken die wij uit onszelf doen, zijn zondig en kunnen daarom God niet behagen; Hij veroordeelt ze alle.” (Catechismus van Genève, 116)
- Wat is de kern van het geloof? “Dat wij de Zoon van God als onze Heiland erkennen, en verstaan hoe Hij ons van de dood heeft bevrijd en voor ons het heil verworven [heeft].” (CvG 31)
- Wat is het doel van het geloof? “Dat wij God, door wie wij geschapen zijn, kennen.” (CvG 1) “…daarom is de leer van het evangelie samen te vatten in deze twee punten: geloof en bekering.” (CvG127)
Heeft dat evangelie geklonken in Spangen? Tijdens de Synode? Is dat de eensluidende boodschap van de PKN?
De zoektocht naar de ervaring van Gods nabijheid – het liefst een verrassende ontmoeting – is een heel menselijk verlangen. Dat je die ontmoeting al vindt in menselijke daden van medemenselijkheid, barmhartigheid of hoe je het ook maar wilt noemen, suggereert dat het om een ander, minstens een gereduceerd evangelie gaat. Een evangelie van onze daden, ervaringen en aspiraties. Al dan niet door de Schrift “geïnspireerd.” Betrokken raken in plaats van bekering, je thuis voelen i.p.v. wedergeboorte, medemenselijkheid i.p.v. gehoorzaamheid aan Gods wil. Is hier geen vervanging gaande van de leer van de Schrift met de leer van mensen?
Wanneer Jacob zijn droom ontvangt in Bethel, ziet hij engelen opklommen tot in de hemel en weer afdalen. God komt vanuit de hoogte tot ons, en wij tellen mee. En dan hoort hij de belofte van Abraham: “in u en uw nageslacht zullen alle volkeren der aarde gezegend worden.” Die belofte geldt hem, en Jacob gelooft. Vanuit die belofte moet hij ook gaan leven. En dan zegt hij: “De Heere is werkelijk op deze plaats, en ik heb het niet geweten.” Op deze plaats! Daar wordt Hij ontmoet, daar laat Hij zich kennen. In het woord van Zijn belofte, in de Persoon van de Messias Jezus in Wie al deze beloften vervuld zijn. En niet per se in getuigenissen van “normale” medemenselijkheid, van geslaagde sociale relaties, die je overal op aarde, in allerlei religies zou kunnen aantreffen. John Howard Yoder zei het zo:
“Mensen willen de consequenties van het evangelie, maar niet het evangelie zelf.”