Een predikant is anders. Dit komt door zijn bijzondere rol in de gemeente, zijn pastorale verantwoordelijkheden en de uitdagingen die hij ondervindt bij het bepalen van zijn eigen rol en positie. Het is een vanzelfsprekendheid dat de predikant anders is. Hij leeft in een unieke en sociaal beperkte ruimte, anders dan de meeste gemeenteleden. Bovendien is hij academisch gevormd, wat leidt tot een andere manier van denken en begrijpen en een andere opleiding dan de meeste gemeenteleden.
De predikant is ook drager van een ambt, op de zondag ook gekleed als zodanig, wat betekent dat hij persoonlijk verantwoordelijkheid heeft genomen voor de uitvoering van zijn ambt. De persoon en het ambt vallen echter niet samen. Het ambt schrijft aan de persoon een commitment voor; maar het ambt schrijft ook voor dat dit als het ware in volkomen transparantie gebeuren moet. De persoon die van zijn ambt onderscheiden is, moet zich krachtens zijn ambt zo gedragen dat hij met dat ambt samenvalt.
Een predikant is anders. Zijn gemeenteleden kennen de volkomen scheiding tussen hun religie en hun werk; soms zelfs de onderscheiding tussen hun persoonlijk leven en hun religie. Dat geldt niet voor de predikant die in dit opzicht anders is. Religiositeit en beroep vallen bij hem wel samen, zodat de waardigheid van het ambt ook afhankelijk is van zijn persoonlijke uitoefening ervan. Daardoor gebeurt het vaak dat werk en vrije tijd elkaar overlappen. Ook op vakantie is de predikant “in zijn ambt.” Zijn familie raakt ook onvermijdelijk betrokken bij zijn beroepspraktijk, wat hem verder onderscheidt van zijn gemeenteleden. Een duidelijk bewijs hiervan is de kwetsbare rol van de vrouw van de predikant, die een zware last kan dragen.
Een predikant is anders. De predikant moet ook anders zijn en dat is opzettelijk: zijn anders-zijn is belast met een doel, een intentie. Met de keuze voor zijn beroep heeft hij besloten om anders te zijn. Zijn taken beperken zich vaak niet tot die van andere beroepen. Voor hem draait het leven niet om geld, maar om God; niet om macht, maar om liefde; niet om eigen doelen na te streven, maar om te dienen. Hij moet de mensen onder zijn hoede leiden naar een nieuw en beter leven. Hij wil en moet anderen veranderen: van ongeloof naar geloof, van politieke blindheid naar engagement, van egoïsme naar liefde.
Een predikant is anders. Hij staat onder grote en veelomvattende eisen die hij aan zichzelf heeft gesteld, of die uit zijn ambt voortvloeien, of die door verwachtingen van de gemeente hem zijn opgelegd. Deze permanente eisen aan de predikant maken hem kwetsbaar voor teleurstelling, ergernis en zelfs agressie vanuit de gemeente. De gemeente verwacht dat hij anders is, maar houdt hem ook voortdurend onder controle en wil zijn anders-zijn zelf bepalen. De gemeente wil vaak nadrukkelijk niet veranderen, hoewel ze beseft dat dat nu juist het ambt van de predikant bepaalt. In plaats daarvan neemt ze de predikant in een soort gijzeling. Allerlei ideeën en idealen worden op hem geprojecteerd; men verwacht dat hij zijn ambt zo uitoefent dat de gemeente zich erin herkent. Dit vormt een gevaar voor de predikant: zijn leven wordt bepaald door vreemden en hun eisen testen zijn menselijkheid en tekortkomingen.
Het gevaar schuilt erin dat hij moet besluiten dat hij anders moet zijn op een manier die afwijkt van wat de gemeente verwacht. De gemeente wil dat hij anders is volgens hun eigen idealen en ideeën. Hierdoor kan de uitspraak dat de predikant anders is ook een verwijt worden: hij kan te vroom of te politiek, te conservatief of te modern, te orthodox of te liberaal worden bevonden.
Er moet enige afstand bestaan tussen de gemeente en het werk van de predikant, maar dit wordt vaak geformuleerd als kritiek op zijn persoon of levenswijze. Wat betekent zo’n verwijt eigenlijk? Als de predikant alle verwijten serieus neemt, zou hij kunnen denken dat hij eraan moet toegeven, wat ten koste gaat van zijn geloofwaardigheid. Anderzijds dreigt hij bij teveel distantiëring weer zijn legitimiteit – als herder – te verliezen.
De uitspraak dat de predikant anders is wijst op een complex probleem rond zijn ambt, zijn relatie tot het ambt en de relatie tussen hem en verschillende groepen of individuen in de gemeente die allemaal willen dat hij op hun manier anders is. Predikant zijn vergt het voortdurend navigeren tussen conflicten.