Joden bestuderen de Tora zelden alleen; de studie van de Tora is vaker wel dan niet een sociale en zelfs gemeenschappelijke bezigheid. Meestal bestuderen Joden Joodse teksten in paren, een methode die havruta (“gemeenschap”) wordt genoemd. In havruta worstelt het tweetal om de betekenis van elke passage te begrijpen en bespreekt het hoe die toe te passen op de grotere onderwerpen die aan de orde komen en zelfs op hun eigen leven. Soms studeren zij om zich voor te bereiden op het bijwonen van een lezing, en soms komen zij bijeen om zich in een tekst te verdiepen, los van een georganiseerde les.
Vaak kiest een havruta ervoor om in de beit midrash, een studiezaal, samen met andere havrutot te leren. Samen creëren de havrutot (meervoud voor havruta) de sfeer van de beit midrasj, waar de geluiden van discussie en debat de lucht vullen.
Hoe en waarom is de studie in havruta zo’n integraal deel van de Joodse traditie geworden? De Joodse traditie heeft altijd veel waarde gehecht aan het leren met anderen, hetzij met leraren, hetzij met andere studenten. Recent historisch onderzoek wijst er echter op dat het leren in paren – havruta – pas in de vorige eeuw de overheersende wijze van leren is geworden.
Enkele van de vroegste verwijzingen naar het leren in groepen, en vooral in paren, komen voor in de Talmoed. De Talmoed beweert dat de Tora alleen in een groep, haboerah, verworven wordt (Babylonische Talmoed [BT], Berachot 63b). Het woord haburah stamt af van dezelfde wortel als havruta – haver, of, in het Engels, vriend. De Talmoed verheerlijkt ook in het bijzonder de waarde van het leren in paren: “Twee geleerden scherpen elkaar” (BT Ta’anit 7a)-twee geleerden helpen, door discussie en debat, elkaars inzicht in de tekst te scherpen.
Het meest geciteerde gezegde in de Talmoed met betrekking tot havruta is: “o havruta o mituta” (BT Ta’anit 23a), door Jacob Neusner provocerend vertaald als “Geef mij havruta of geef mij de dood.” Veel Joodse geleerden halen dit zinnetje aan om de centraliteit van studie in havruta te illustreren. In de context heeft de zin echter niets te maken met leren in paren. Het zinnetje betekent veeleer dat het individu de maatschappij en het respect van anderen nodig heeft, en dat zonder hen het leven niet de moeite waard is. Maar toch, alleen al het feit dat zoveel Joodse geleerden deze zin uit zijn verband rukken en interpreteren als betrekking hebbend op studeren met z’n tweeën, toont het belang aan van havruta in de Joodse traditie.
Havruta in Middeleeuwse Bronnen
Naast deze Talmoedische besprekingen gaan ook middeleeuwse Joodse commentatoren in op de voordelen van studie in havruta. Ovadja Seforno, een 16e-eeuwse Italiaanse rabbijnse commentator, interpreteert de volgende verzen in Prediker als betrekking hebbend op studie in tweetallen:
Twee zijn beter af dan één, in die zin dat zij meer profijt trekken uit hun inspanningen. Want als zij zouden vallen, zal de een de ander oprichten, in tegenstelling tot als de een valt terwijl er niemand is om hem op te richten. (Prediker 4:10-11)
Hij legt uit dat twee mensen die samen leren beter zijn dan één die alleen leert, want als de één een fout maakt, zal de ander hem corrigeren, terwijl als de één alleen leert er niemand zal zijn om hem te corrigeren. De interpretatie van Seforno komt niet voort uit de gewone betekenis van de tekst, waarin geen sprake is van studie, maar zijn aandringen om de verzen op deze creatieve manier te interpreteren toont de waarde die hij toekent aan studie met z’n tweeën.
Don Yitzhak Abravanel, een Spaanse rabbijnse commentator uit de 15e eeuw, bespreekt een ander voordeel van havruta-studie. Abravanel interpreteert het gezegde “Maak voor uzelf een rabbi en schaf voor uzelf een vriend aan” (Misjna Avot1:6) als dat men zowel met een leraar als met een andere student moet leren. Hij legt uit dat iedereen wel eens twijfelt of in de war is over hoe de tekst geïnterpreteerd moet worden. Soms echter schaamt men zich om zijn vragen aan zijn rabbi voor te leggen. Op die momenten kan men die vragen bij een andere leerling brengen. Een andere student kan iemands begrip van de tekst verduidelijken en aanscherpen, en kan een andere waardevolle kijk op die tekst geven.
De nadruk op havruta is van recente datum
Ondanks deze vroege verwijzingen naar studie in paren, betoogt Shaul Stampfer, een hedendaagse Israëlische historicus, dat studie in havruta niet de heersende wijze van leren was tot het begin van de vorige eeuw. Zelfs in de grote 19e eeuwse yeshivot (Joodse academies voor hoger onderwijs) van Oost-Europa, was havruta slechts één van de vele mogelijke wijzen van studie. Deze yeshivot trachtten een geleerde elite te scheppen, die geen havruta nodig zou hebben om de tekst te begrijpen. Zij zagen havruta slechts als een middel om zwakkere leerlingen te helpen, die de klas niet konden bijhouden.
Toch is tegenwoordig het studeren in havruta zo algemeen aanvaard, dat twee hedendaagse rabbijnse geleerden (Rabbi Menashe Klein in Misjneh Halakhot en Rabbi Sjammai Gross in Sjvet Kehati) de vraag aan de orde stellen: Als men niet in havruta kan leren, moet men dan überhaupt leren? Hoewel beide rabbijnen bevestigend antwoorden, toont het feit dat deze vraag zelfs maar gesteld werd aan hoe overheersend studie in havruta is geworden.
Hoe is de studie in havruta de laatste jaren zo overheersend geworden? Stampfer, in een interview met Aliza Segal voor haar artikel “Havruta Study in the Contemporary Yeshiva h” (in Havruta Study: History, Benefits, and Enhancements, uitgegeven door de Academy for Torah Initiatives and Directions), veronderstelt dat de studie in havruta overheersend werd in de periode van de Eerste Wereldoorlog. In die tijd openden de yeshivot hun deuren voor alle Joodse mannen. Toen de yeshivot niet meer alleen voor de elite waren, moesten de studenten in havruta leren om de moeilijke teksten te begrijpen, en deze manier van leren verspreidde zich.
Vandaag de dag is het leren in havruta een integraal onderdeel van de traditionele Joodse studie. Een yeshiva-student somt het belang van havruta op:
Het speelde een centrale rol. Je had het echt nodig. Om het meeste uit een shiur (lezing) te halen moest je je voorbereiden en nakijken, want vaak was zelfs de rebbe zelf erg vaag. Het was zeer ingewikkelde stof. Als u probeerde zich alleen voor te bereiden, hield u uzelf voor de gek, want u zou beperkt worden door uw eigen kunnen. Anderzijds is het gezichtspunt van een ander altijd een beetje anders en op deze manier zou het veel rijker zijn, bijna als een derde gezichtspunt, een gecombineerd resultaat. Wat het kiezen van een chavrusa [het woord is een dialectvariant van “havruta”] betreft, het is net als het kiezen van een echtgenote. Er komen zoveel dingen bij kijken.
(uit William B. Helmreich, De wereld van de Yeshiva, p.111)
De Engelse versie vind je HIER.
Zoals men ijzer met ijzer scherpt, scherpt men elkander, staat ergens in het bijbelboek Spreuken. Nou heb ik hier altijd aan een pittig keukengesprek gedacht waar de vonken vanaf vliegen, maar bij een theologisch tweegesprek kan je elkaar ook scherpen……zonder die vonken dan…..