MyJewishLearning.com
Elia is een bijbelse profeet en een centrale figuur in de Joodse folklore, die bol staat van de verhalen over zijn omzwervingen over de aarde, het verrichten van wonderen en het bieden van geestelijke en lichamelijke genezing. In de Talmoed staan veel verhalen over oude rabbijnen die Elia ontmoeten, die meeluistert in hun juridische gesprekken, vragen beantwoordt, advies geeft en rapporteert wat er in de hemel gebeurt.
ELIA DE VOORLOPER VAN DE MESSIAS
In de Joodse traditie is Elia (Elijahoe) degene die de komst van de Messias en de verlossing van Israël zal aankondigen, een feit dat gevierd wordt in een lied dat traditioneel gezongen wordt tijdens de Havdalah-dienst aan het einde van Shabbat, waarin gebeden wordt om Elia’s terugkeer “spoedig in onze tijd.” Sommigen zingen dit lied ook tijdens de Pesach Seder, als zij Elia in hun huis uitnodigen om uit een speciaal voor hem ingeschonken beker wijn te drinken, en tijdens rituele besnijdenissen, als een pasgeboren jongetje in het verbond tussen God en het Joodse volk wordt opgenomen.
Hoewel zijn verhaal slechts een handvol hoofdstukken van de Bijbel beslaat en er geen bijbelboek is dat zijn naam draagt, overtreft de nalatenschap van Elia die van vrijwel al zijn collega’s. Maar wie was Elia en hoe heeft hij zo’n prominente plaats in de Joodse traditie gekregen?
“MIJN GOD IS JAHU”
Elia’s Hebreeuwse naam betekent letterlijk “mijn God is Jahu,” een vorm van de Bijbelse naam van God, en symboliseert misschien wel zijn ijver voor God en zijn inspanningen om de Israëlieten ervan te weerhouden van Gods pad af te dwalen. Hij kwam uit Tishbeh, een stad in Gilead, ten oosten van de rivier de Jordaan in het huidige Jordanië, waardoor hij een soort buitenstaander was aan het hof van de koning in het noorden van Israël, waar hij naartoe gestuurd was om Gods boodschap over te brengen.
DE BAÄLSPRIESTERS
Elia’s tijd als profeet viel samen met een periode waarin het Israëlitische volk op een dwaalspoor werd gebracht en ertoe werd aangezet om de vreemde god Baäl te aanbidden, van wie zij geloofden dat hij regen bracht. Een beslissend moment komt wanneer Elia het volk naar de berg Karmel roept en de profeten van Baäl uitdaagt om een offer te brengen zonder het gebruik van vuur. De profeten roepen Baäl herhaaldelijk aan, maar tevergeefs – hun offer blijft onverteerd.
Als reactie hierop plaatst Elia een offer op het altaar en dompelt het onder in water. Hij roept God aan en roept een vuur uit de hemel op dat niet alleen het offer, maar ook het stenen altaar en de omringende aarde verteert. Getransformeerd voor dit moment, verkondigt het volk dat God alleen de ware God is – een piekmoment voor Elia.
EEN STILLE KLEINE STEM
Maar het blijkt van korte duur te zijn. Het geloof van het volk wankelt en de vrouw van de koning, Jzebel, probeert Elia te laten doden. Elia vreest voor zijn leven en vlucht naar de woestijn, waar God, op een moment dat doet denken aan de openbaring bij de Sinaï, een verpletterende wind, een aardbeving en vervolgens een vuur zendt. Elia ontmoet God niet in een van deze krachtige verschijnselen, maar in de kalmte die volgt, wanneer hij een “stille, kleine stem” hoort – en daarin vindt hij God. Voor theologen is dit een archetypisch moment, dat onderstreept dat Spielbergiaanse speciale effecten geen voorwaarde zijn voor een openbarende ontmoeting met het Goddelijke.
Elia’s krachtige moment van intimiteit met God in de woestijn herstelt hem niet en hij is niet in staat om als profeet te blijven dienen. Hij zoekt Elisa op, die zijn rol als Gods woordvoerder voor de koningen van Israël op zich neemt.
ELIA IS DE PROFEET BIJ UITSTEK
Op het eerste gezicht is Elia’s verhaal niet uniek voor een bijbelse profeet – anderen doen ook wonderen, kastijden het volk, krijgen te maken met tegenstand en vergelding en hebben persoonlijke ervaringen van openbaring die hen dichter bij God brengen. Toch onderscheidt Elia’s verhaal hem van zijn gelijken en helpt het de ongewoon prominente plaats te verklaren die hij in de Joodse verbeelding is gaan innemen.
De hoofdstukken waarin hij verschijnt, behoren tot de meest dramatische in de hele Bijbel. Elia’s ijver voor God, zijn profetische angst en zijn existentiële eenzaamheid hebben een intensiteit die ongeëvenaard is door andere profeten. De Torah verklaart dat “er in Israël nooit meer een profeet als Mozes is opgestaan, die God van aangezicht tot aangezicht ontmoette”. Maar Elia’s ontmoeting met God maakt hem tot een goede tweede – behalve dan die ene manier waarop Elia’s intimiteit met God zelfs die van Mozes overtreft.
HEMELVAART
Wanneer zijn tijd op aarde ten einde loopt, sterft Elia niet; in plaats daarvan vertelt de Bijbel dat God hem op een vurige wagen naar de hemel transporteert. Terwijl God Mozes eerde door hem bij te staan op het moment van zijn dood, is het Elia die wordt uitgenodigd in het goddelijke rijk.
Hoewel het boek Koningen weinig uitleg geeft over dit merkwaardige aspect van Elia’s verhaal, heeft zijn reis naar de hemel tot de verbeelding gesproken van veel vroege bijbeluitleggers, die visioenen begonnen te ontwikkelen over Elia’s unieke hiernamaals. Al in de Tweede Tempelperiode werd zijn rol als voorbode van goddelijke verlossing opgemerkt door de Bijbelse profeet Maleachi.
De rabbijnen van de Talmoed stelden zich voor hoe Elia intiem met God in het hemelse hof zat en heen en weer reisde tussen het goddelijke en menselijke rijk.
RONDREIZENDE HELPER
Deze verhalen, en de verhalen die daarop volgden, laten een Elia zien die interesse blijft tonen in de wereld die hij achterliet, hulp biedt aan mensen in nood en op zoek gaat naar degene die het messiaanse tijdperk zal inluiden.
Elia werd niet alleen een deel van het Joodse verleden, maar ook van het Joodse heden en onze hoop op de Joodse toekomst. Toevallige ontmoetingen met een vreemdeling die leidden tot een gelukkige ommekeer in het lot, werden omgetoverd tot verhalen over persoonlijke ontmoetingen met Elia. Door de eeuwen heen gingen Joden op zoek naar Elia in moeilijke tijden, in de hoop op persoonlijke of gemeenschappelijke verlossing.
ELIA IN DE LITURGIE
En zo werd Elia een deel van ons rituele leven. We bezingen hem als Shabbat ten einde loopt, in de hoop dat hij in de nieuwe week zal aankondigen dat de verlossing nabij is. We verwelkomen hem in onze huizen tijdens Pesach, de feestdag die onze verlossing viert. We zoeken hem als we een pasgeborene in het verbond brengen, in de hoop dat het pasgeboren kind de messias zal zijn die het tijdperk van onze verlossing zal inluiden. En degenen onder ons die het geluk hebben gehad hem onderweg tegen te komen, vertellen hoe hij ons bijstond in tijden van nood.