Het is volgens sommigen een onderschatte waarheid dat het Jodendom en het Christendom verschillende religies zijn met unieke overtuigingen en praktijken. Zo hoorde ik op een gastcollege ooit van de Meniste theoloog A. James Reimer, toen ik hem vroeg of een Mennonitische theologie niet ook kennis moest nemen van het Rabbijnse Jodendom: “Judaism is a complete religion, different from Christianity.” Hoewel het christendom zijn wortels heeft in het jodendom en enkele overeenkomsten telt, zoals het geloof in één God, zijn er fundamentele verschillen tussen de twee geloven.
Het concept van de Messias is een belangrijk voorbeeld van hoe woorden en ideeën verschillend worden geïnterpreteerd in het Jodendom en het Christendom. In het Jodendom kan de term “Messias” (wat “gezalfde” betekent) verwijzen naar een koning, priester of andere figuur die door God voor een specifiek doel is gekozen. Er is geen enkelvoudige Messiasfiguur in het Jodendom zoals in het Christendom. Hoewel ook het Jodendom leert dat de “Messiaanse tijd” – de “toekomende wereld” – wordt ingeluid door een Messiaanse figuur.
In het Christendom wordt onder de Messias Jezus Christus verstaan, van wie wordt geloofd dat hij de Zoon van God en de verlosser van de mensheid is. Christenen zien Jezus als de vervulling van Messiaanse profetieën in de Hebreeuwse Bijbel, terwijl Joden Jezus niet als de Messias accepteren – vooral omdat deze Messiaanse profetieën ofwel niet over een persoon gaan – zo is de “Lijdende Knecht” van Jesaja 53 in het Jodendom geen persoon maar het gehele volk Israël – ofwel in het leven van Jezus niet of niet volledig zijn uitgekomen.
Hoewel het jodendom en het christendom gemeenschappelijke elementen hebben, is het belangrijk om de verschillen tussen de twee religies te erkennen en te respecteren om zinvolle en respectvolle discussies over het gemeenschappelijke in het geloof te kunnen voeren. Het “Messiaanse Jodendom” is theoretisch de poging de intrinsieke eenheid van Jodendom en Christendom te bewaren. Maar is het niet vooral een poging een vorm van evangelisch Christendom aan een Joodse uitstraling te helpen?
Jesaja 53
In een video over de messiasverwachting in het tweede deel van Jesaja poneert W. Ouweneel de stelling dat Christenen en Joden dezelfde messiasverwachting hebben. In de eindtijd zal dan Rom. 11 in vervulling gaan.
Zie deze link:
https://www.youtube.com/watch?v=M1fSTPjGTok&t=528s
Zijn uitleg van deze profetieën is dat de ‘knecht des Heren’ zowel kan slaan op het volk Israel als op de messias, maar dat deze ook in elkaar kunnen opgaan. In het laatste geval komt de messias dan voort uit het volk.
Zelf denk ik het het mogelijk is per profetie te beoordelen of het over het volk gaat of over 1 persoon.
Wat Jesaja 53 betreft: aannemende dat de ‘wij’ het volk Israel is (mijns inziens een terechte aanname), dan kan de ‘hij’ niet het volk Israel zijn.
Je stelt dat het logisch is om per profetie te onderscheiden of deze over het volk Israël gaat of over een individuele persoon, en dat – als we aannemen dat de “wij” in Jesaja 53 op het volk Israël slaat – de “hij” dan niet ook Israël kan zijn. Dat is een begrijpelijke redenering, maar ik zou daar graag een nuance aan toevoegen, vanuit de bredere context van de Hebreeuwse Bijbel en de Joodse uitlegtraditie.
Binnen die traditie is het namelijk niet ongebruikelijk dat één entiteit vanuit verschillende perspectieven beschreven wordt. Zo is het volk Israël op meerdere plaatsen zowel collectief als individueel voorgesteld: als zoon (Hos. 11:1), als knecht (Jes. 41:8-9), als bruid (Hos. 2), maar ook als lijdende rechtvaardige.
In Jesaja 53 gaat het inderdaad om een “hij”, terwijl de sprekers “wij” worden genoemd. Op het eerste gezicht lijkt dit een tegenstelling, maar als je het in het bredere verband van Jesaja 40–55 leest – het zogeheten “tweede Jesaja” – dan zie je dat het volk Israël herhaaldelijk wordt aangeduid als de “knecht van de HEER” (Jes. 41:8-9; 44:1-2; 49:3). In sommige passages lijkt die knecht het gehele volk te zijn, in andere wordt het beeld smaller en persoonlijker, alsof het een representatieve figuur is die lijdt namens de rest.
De rabbijnse uitlegging van Jesaja 53 als een beschrijving van het lijden van het Joodse volk door de eeuwen heen is dan ook geen moderne vinding. Middeleeuwse commentatoren zoals Rasji (1040–1105) en Radak (David Kimchi) zagen in deze tekst een allegorische beschrijving van Israël als de onschuldige knecht die lijdt onder de volkeren, terwijl deze volkeren (“wij”) terugkijken en hun misvattingen erkennen. In deze lezing is het dus zo dat “wij” en “hij” verschillende volkeren of entiteiten zijn — maar het gaat om verschillende rollen binnen hetzelfde drama van menselijke onwetendheid en goddelijke rechtvaardiging.
Bovendien is het belangrijk dat Jesaja 53 sterk leunt op beeldspraak en poëzie. Het gebruik van hetenkelvoud (“hij”) hoeft daar niet letterlijk een individu aan te duiden, maar kan ook collectieve betekenis dragen – zoals we bijvoorbeeld ook vinden in Klaagliederen of in sommige Psalmen waarin Israël als een enkeling spreekt of wordt aangesproken.
Dat gezegd hebbende: het is ook begrijpelijk dat anderen Jesaja 53 op een specifieke messiaanse figuur betrekken, en dat maakt het hoofdstuk zo bijzonder – het is open genoeg om meerdere lagen van interpretatie toe te laten, maar diep genoeg om er telkens opnieuw iets in te ontdekken.
Dus in het kort: het is goed verdedigbaar – en volgens veel Joodse uitleggers terecht – dat zowel de “wij” als de “hij” in Jesaja 53 kunnen verwijzen naar het volk Israël, of dat we het moeten lezen vanuit verschillende perspectieven: de volkeren als toeschouwers (wij), en Israël (hij) als het lijdende, maar uiteindelijk rechtvaardige volk dat God niet heeft vergeten.