SAMENVATTING:
Vandaag gaan we dieper in op een fascinerende vraag over de oorsprong van het christendom en de rol van de apostel Paulus daarin. We hebben drie invloedrijke denkers: E.P. Sanders, James D.G. Dunn en Mark T. Nanos. Zij hebben interessante en soms zeer verschillende inzichten over hoe we Paulus moeten begrijpen. Was hij bezig een geheel nieuwe religie te stichten, los van het jodendom? Of was hij meer een theoloog binnen het jodendom, die de grenzen verlegde met zijn ideeën over Jezus? Dit is de kernvraag.
En hieraan gekoppeld is de vraag hoe Paulus de Torah, de wet van Mozes, begreep. Vond hij deze nog relevant na Jezus? Deze geleerden dwingen ons om voorbij latere theologische interpretaties te kijken en Paulus in zijn eigen tijd en context te zien.
Laten we hun belangrijkste argumenten verkennen om een beter beeld te krijgen van Paulus’ rol in dit geheel.
Eerst bespreken we E.P. Sanders en zijn boek Paul and Palestinian Judaism. Dit boek veroorzaakte veel opschudding toen het uitkwam. Sanders concludeerde, na grondig onderzoek van Paulus’ geschriften en vergelijking met wat we weten over rabbijns jodendom, dat Paulus’ denken het meest logisch is wanneer we hem zien als een rabbi die ervan overtuigd raakte dat de Messias was gekomen in de persoon van Jezus. Hij bouwde voort op het werk van W.D. Davies, die stelde dat Paulus zijn acceptatie van het evangelie niet zag als een afwijzing van het jodendom, maar als de vervulling van de messiaanse verwachting binnen het jodendom.
Sanders bekritiseerde sterk de traditionele christelijke opvatting die Paulus’ leerstellingen tegenover een zogenaamd legalistisch jodendom plaatste. Hij beschouwde dit als een misrepresentatie van wat rabbijns jodendom werkelijk inhield. Volgens Sanders was gehoorzaamheid aan de geboden essentieel voor het onderhouden van het verbond, maar verdiende men daarmee niet het verbond zelf; dit was vanaf het begin een geschenk van God.
James D.G. Dunn, in zijn boek The Theology of Paul the Apostle, benaderde deze kwestie door te stellen dat Paulus’ theologie als een compleet systeem moest worden begrepen. Een belangrijk concept voor Dunn was het apocalyptische idee van ‘alreeds-nog-niet’. Voor Paulus betekende dit dat met de komst van Jezus de eindtijd al gedeeltelijk in de geschiedenis was ingebroken, maar dat de volledige realisatie nog toekomstig was. Dit spanningsveld tussen wat al gebeurd was in Christus en wat nog moest komen, vormde volgens Dunn veel van Paulus’ denken.
Dunn zag ook dat sommige specifieke ideeën van Paulus resoneren met bestaande onderscheidingen binnen het joodse denken, hoewel zijn algemene benadering uniek was vanwege zijn focus op Christus.
Mark D. Nanos, in zijn boek Paul Within Judaism: Restoring the First Century Context to the Apostle, stelt dat alles wat Paulus deed binnen de wereld van het late Tweede Tempel-jodendom plaatsvond. Nanos betoogt dat Paulus een vertegenwoordiger bleef van het jodendom, zelfs na zijn ervaring met Jezus. Hij ziet de conflicten in Paulus’ brieven voornamelijk als kwesties over hoe heidenen passen binnen Gods plan na Jezus’ komst.
Nanos benadrukt dat historische context cruciaal is voor het begrijpen van Paulus en wijst op hoe latere marginalisering en vervolging van Joden onze interpretaties hebben beïnvloed.
Gezamenlijk benadrukken Sanders, Dunn en Nanos dat Paulus begrepen moet worden binnen zijn eerste-eeuwse joodse context. Ze verschillen echter in hun opvattingen over hoeveel Paulus afweek van die context: Sanders legt nadruk op Jezus als Messias als belangrijkste scheidslijn; Dunn ziet Paulus’ theologie als een substantiële ontwikkeling binnen een joods kader; Nanos onderstreept Paulus’ voortdurende joodse identiteit en praktijk.
Samenvattend lijkt het nauwkeuriger om Paulus te zien als een Joodse theoloog die bestaande grenzen verlegde door zijn overtuigingen over Jezus, zonder volledig los te breken uit het jodendom. De vorming van wat wij nu christendom noemen was een geleidelijk proces.
Dit inzicht helpt ons zowel vroegchristelijke als joodse tradities beter te waarderen en moedigt ons aan om de complexe relatie tussen deze twee tradities met meer nuance te bekijken.