Over Ontsnapping

“De behoefte aan ontsnapping of ontwijking brengt ons in het hart van de filosofie. Het stelt ons in staat om het aloude probleem van zijn qua zijn te vernieuwen.”

In Levinas’ werk On Escape uit 1935 verkent hij het concept “ontsnappen” als een fundamentele menselijke behoefte om uit de beperkingen van het bestaan te stappen. Deze behoefte aan ontsnapping is niet simpelweg een verlangen om onaangename werkelijkheden te vermijden, maar een dieper verlangen om los te komen van de beperkingen en de zwaarte van het bestaan zelf.

Later zal Levinas het concept van ontsnapping overstijgen en meer genuanceerde ideeën ontwikkelen, zoals de hypostase in Existentie en existenties en de ethische relatie tot de ander in Totaliteit en oneindigheid en Anders dan het zijn. Deze latere werken bieden alternatieve manieren om de beperkingen van het zijn te overstijgen, waarbij de nadruk ligt op de ethische verantwoordelijkheid voor de ander als middel om los te komen van de egocentrisme van het zijn.

Belangrijk is dat Levinas’ concept van ontsnappen aan het zijn, hoewel later verlaten, een krachtige illustratie blijft van zijn fenomenologische benadering van het begrijpen van de menselijke conditie. Het onthult een diepgeworteld verlangen naar iets buiten de grenzen van ons bestaan, een verlangen dat uiteindelijk zijn vervulling vindt in het ethische domein.

Luister naar een dialoog (in het Engels) over het begrip “L’Evasion” in het werk van Levinas.

In Levinas’ werk On Escape uit 1935 onderzoekt hij het concept van “ontsnappen” als een fundamentele menselijke behoefte om uit de beperkingen van het bestaan te stappen. Deze behoefte om te ontsnappen is niet simpelweg een verlangen om onaangename realiteiten te vermijden, maar een dieper verlangen om los te komen van de beperkingen en het gewicht van het bestaan zelf. Levinas beschrijft ontsnappen niet als een vlucht naar een specifieke bestemming, maar als een pure behoefte om eruit te komen. Het gaat niet om het zoeken van een toevluchtsoord of het vinden van een betere plek, maar om de handeling zelf van het loskomen van de ketenen van het zijn.

Luister naar deze samenvatting (in het Nederlands)

Ontsnappen is geworteld in de ervaring van misselijkheid, een gevoel van overweldigd worden door de pure feitelijkheid en onontkoombaarheid van het zijn. Misselijkheid onthult de “wreedheid van het zijn”, het feit dat het zich aan ons opdringt zonder onze toestemming, wat leidt tot een gevoel van gevangen zijn. Schaamte is nauw verbonden met misselijkheid en ontsnappen. Het komt voort uit het besef van onze eigen kwetsbaarheid en blootstelling, ons onvermogen om ons voor onszelf of anderen te verbergen. Deze schaamte onthult de “onveranderlijk bindende aanwezigheid van het Ik in zichzelf”.

Genot biedt een valse belofte van ontsnapping. Hoewel het een tijdelijk gevoel van bevrijding en extase geeft, leidt het uiteindelijk terug naar hetzelfde gevoel van opsluiting en teleurstelling. Genot is een “bedrieglijke ontsnapping” die er niet in slaagt echte vrijheid te bieden. Levinas contrasteert ontsnappen met andere filosofische concepten. Ontsnappen staat los van scheppen of worden; terwijl scheppen inhoudt dat er iets nieuws ontstaat, is ontsnappen erop gericht om los te komen van het zijn. Ontsnappen is geen heimwee naar de dood; de dood wordt niet gezien als een oplossing of een echte uitweg, maar slechts als een intensivering van de fataliteit van het zijn. Idealisme biedt een beperkte vorm van ontsnapping; hoewel het de materiële wereld probeert te overstijgen via het rijk van de ideeën, blijft het uiteindelijk gebonden aan de categorieën van het zijn.

Levinas erkent de uitdagingen van het conceptualiseren van ontsnapping en beschrijft het als een “onnavolgbaar thema” dat moeilijk te vatten en te verwoorden is. Het verzet zich tegen eenvoudige categorisering en vereist een nieuwe filosofische taal om het adequaat uit te drukken. Zijn vroege werk biedt geen duidelijk pad voor ontsnapping en presenteert het als een noodzakelijke maar uiteindelijk niet gerealiseerde behoefte. Later gaat Levinas verder dan het concept van ontsnappen en ontwikkelt hij meer genuanceerde ideeën zoals de hypostase in Existence and Existents en de ethische relatie tot de Ander in Totality and Infinity en Otherwise than Being. Deze latere werken bieden alternatieve manieren om de beperkingen van het zijn te overstijgen, waarbij de nadruk ligt op de ethische verantwoordelijkheid voor de ander als middel om los te komen van de egocentrisme van het zijn.

Belangrijk is dat Levinas’ concept van ontsnappen aan het zijn, hoewel later verlaten, een krachtige illustratie blijft van zijn fenomenologische benadering van het begrijpen van de menselijke conditie. Het onthult een diepgeworteld verlangen naar iets buiten de grenzen van ons bestaan, een verlangen dat uiteindelijk zijn vervulling vindt in het ethische domein.