Laat de drinkbeker dichterbij komen? Gertruud Bakker over de Joodse Jezus

“Mijn Vader, als het mogelijk is, laat deze drinkbeker Mij voorbijgaan; echter niet zoals Ik wil, maar zoals U wilt.” (Mattheus 26:39b)

De gebruikelijke, en volgens mij ook juiste interpretatie van dit vers luidt als volgt:

• Jezus bidt hier als mens tot Zijn hemelse Vader. Dat is dan trouwens ook de reden dat het evangelie naar Johannes dit gebed niet beschreven heeft.
• Jezus bidt hier in Zijn uiterste nood nu het moment van Zijn kruisiging dichterbij is gekomen. Dit is de vooravond van Zijn sterven.
• Het voorbijgaan van de drinkbeker betekent het vermijden van het lijden dat komen zou. Dat is een oudtestamentisch beeld: de drinkbeker van Gods toorn moet geheel en al worden gedronken, dat wil zeggen de hele straf zul je moeten ondergaan.
• Het bijzondere en ook voorbeeldige van dit gebed is, dat Jezus – die volgens Johannes alles wist wat met Hem gebeuren moest – toch vraagt om een andere weg, een andere oplossing dan door Zijn lijden heen.

Voorbeeldig, vanwege het belangrijke woord “echter” waarna de wending volgt die in elk gebed aanwezig zou moeten zijn. Zoals ik wil. In het gebed zoeken wij onze wil in overeenstemming te brengen met Zijn wil. Bidden is niet God ervan overtuigen dat onze wil beter zou zijn dan Zijn wil. Het is pleiten, zoals Abraham gepleit heeft voor de rechtvaardige in Sodom. Maar altijd met dit dubbele aspect: als het mogelijk is, dat wil zeggen als het past binnen de uitvoering van Gods voornemens in de geschiedenis, en in die zin mogelijk – want bij de almachtige God zijn in beginsel alle dingen mogelijk.

Gertruud Bakker, in haar boek “De Joodse Jezus”, oppert in de voetnoot 39 dat het vreemd is dat de Here Jezus blijkbaar worstelt met Gods wil, terwijl hij in Marcus 10:38 toch duidelijk zegt dat Hij deze drinkbeker van Gods oordeel en van het lijden zal drinken. Het staat gelijk aan een doop waarmee Hij gedoopt zou worden, een onderdompeling in het lijden. Als Jezus alles weet zoals Johannes 18:4 het zegt – “Jezus dan, die alles wist wat over Hem zou komen etc` – en als Hij volgens Marcus 10:38 geheel en al bereid was om de drinkbeker te drinken, waarom bidt Hij dan of deze drinkbeker aan Hem voorbij mag gaan?

Nu gebruikt het Grieks het werkwoord parerchomai, wat voorbijgaan kan betekenen. Volgens Bakker kan het werkwoord echter ook betekenen “naderbij komen.” Ik citeer:

“Dit vragen was zeker niet in overeenstemming met de wil van de Vader. Het roept vraagtekens op. Er staat in het Grieks: parelthatoo wat afgeleid is van parechmai (sic). Het kan betekenen: naderbij komen. […] Heeft hij gebeden dat die beker naderbij mocht komen op het moment dat Zijn Vader het ook wilde en of het ook het juiste moment was? […] Hij vraagt mijns inziens om de beker. […] Hij bad: “laat deze beker aan mij doorkomen, niet wegdoen, maar helpen om ze te dragen.”

Ze oppert nog een tweede mogelijkheid, namelijk dat Jezus spreekt namens de bruid, dat wil zeggen Israël. Hij neemt volgens Jesaja 63:9 de plaats van de bruid Israël in. (?) Dan is de strekking van het gebed van Jezus dat de drinkbeker van de toorn aan Israël voorbij zou gaan maar niet aan Hem.

Naar mijn gevoel zijn dit mooie homiletische mogelijkheden; goede en waardevolle gedachten om in verband met onze tekst te overwegen. Maar het lijkt me niet de juiste exegese.

Er staat immers parelthatoo apo mou – dat wil zeggen:  laat (de drinkbeker) voorbijgaan (naderbij komen zegt zij) van mij weg. Vanwege dit apo mou, van mij weg, zul je toch zeker ook moeten vertalen met voorbijgaan. “Naderbij komen van mij weg” lijkt geen zinvolle constructie te zijn.

En verder lijkt het mij onwaarschijnlijk dat Jezus in dit gebed aan Jesaja 63 heeft gedacht. Zeker, wij lezen daar: “in al hun benauwdheid was Hij benauwd; de engel van Zijn aangezicht heeft hen verlost. Door Zijn liefde en door Zijn genade heeft Hij hen bevrijd et cetera.” Maar de context maakt duidelijk dat het daar gaat om de bevrijding uit Egypte. En van de bruid Israël is daar geen sprake. Jesaja 63 kan dus niet de context geven voor het gebed van Jezus.

Als er nu had gestaan in plaats van “van mij weg” zoiets als “op mij af” – pros me – was dat toch nog een mogelijkheid geweest. Laat de drinkbeker voorbijgaan en op mij (komen), was dan de betekenis geweest. Maar zoals gezegd er staat: “van mij weg.”

Is dit nu een exegetische fout? Ik denk het niet. Bakker laat ons nadenken over de vraag, of Jezus hier als het ware de handdoek in de ring wil gooien en uitspreekt dat Hij het lijden van de volgende dag eigenlijk niet wil vanwege angst. Ze laat in ieder geval zien dat die interpretatie zeer onbevredigend is. Het moet betekenen dat Hij op dit laatste moment toch nog zoeken wil naar een alternatief. Als er een andere weg is, dan graag een weg die het lijden kan vermijden.

En verder lijkt het mij, dat de Schrift in de theologische conversatie gelezen moet worden in de veelheid van mogelijke betekenissen om de diepte ervan te kunnen ontwaren. De ondertitel van het boek luidt dan ook: “de diepere betekenis in zijn spreken en handelen.” Terecht zegt Bakker: “Het blijft een zoeken naar wat hier bedoeld kan worden.” Aan dat zoeken doe ik graag mee.

De oplossing die zij in dit geval geeft, werkt echter niet overtuigend. Maar het probleem dat zij signaleert – dat we het gebed maar al te vaak lezen als een uiting van de onwil van Jezus om het lijden te dragen uit angst – is van groot belang. En daarom herhaal en onderstreep ik wat zij hierover zegt:

“Het blijft een zoeken naar wat hier bedoeld kan worden.”

Het zoeken naar de betekenissen van de Schrift, en het accepteren dat er een veelheid van genuanceerde uitlegging mogelijk zijn, heet in het Hebreeuws Midrasj. Dat Gertruud Bakker die manier van denken toepast in de interpretatie van de evangeliën is volgens mij alleen maar winst.

Klik op onderstaand plaatje om het boek te kopen bij bol.com.