Jezus en de Messiaanse verwachting

In deze blog geef ik een korte schets van de verwachtingen die veel Joden in de eerste eeuw hadden met betrekking tot de Messias:

• Van de Messias werd verwacht dat hij een goddelijk wezen zou zijn dat al voor zijn geboorte bestond.
• Hij zou universele aanbidding ontvangen van alle mensen.
• Hij zou als koning worden aangesteld (door God gezalfd en door acclamatie aangesteld) en de Davidische lijn herstellen.
• Er werd verwacht dat zijn heerschappij eeuwig zou duren.
• Hij zou gezag hebben over alle naties en het volk Israël leiden.
• Er werd van hem verwacht dat hij de goddelozen zou oordelen en Israëls vijanden zou verslaan.
• De Messias zou gerechtigheid belichamen.

Interessant genoeg is er één verwachting die opvallend afwezig is in deze teksten, nl. het idee dat de Messias vernederd zou worden, zou lijden en gedood zou worden door zijn tegenstanders. Een zeldzame vermelding van de dood van de Messias verschijnt in de apocriefe tekst Vierde Ezra, waarin wordt gesuggereerd dat hij na vierhonderd jaar zou sterven, maar deze interpretatie is dubbelzinnig. Het laat doorschemeren dat de Messias niet verslagen zou worden in de strijd, maar eerder de dood zou ervaren zoals ieder ander, wat duidt op een ander traject dan de traditionele messiaanse hoop op overwinning.

De lijdende Knecht van Jesaja 53

Jesaja 53 biedt een van de meest bediscussieerde passages in de Hebreeuwse Bijbel over de identiteit van de Messias als een “lijdende dienaar”. Oude Joodse interpretaties van deze passage liepen uiteen, waarbij sommigen het zagen als een verwijzing naar de Messias en anderen het associeerden met de natie Israël. Hoewel sommige latere figuren, zoals Abinadi, dit in verband brachten met Jezus, verwachtte het reguliere Joodse denken in de eeuwen voorafgaand aan Jezus voornamelijk een triomferende Messias in plaats van een die geassocieerd werd met lijden. Toen Jezus voor het eerst aan zijn apostelen uitlegde dat hij zou lijden en sterven, verwierp Petrus dit idee heftig, wat het heersende geloof onder de Joden in die tijd weerspiegelde.

Hier moet je ook bepaalde passages uit Daniël bij betrekken, waarin sprake is van een “gezalfde” die “afgesneden” zal worden. De interpretatie van deze figuur blijft onduidelijk, waardoor er ruimte is voor verschillende meningen over de vraag of dit een nederlaag betekent of een strategische terugtrekking voorafgaand aan een uiteindelijke triomf.

Het is cruciaal om te begrijpen dat de vroege Joodse messiaanse verwachtingen het idee van een lijdende messias grotendeels uitsloten, vooral wanneer we de gebeurtenissen na Jezus’ dood analyseren. Verschillende Joden hadden verschillende opvattingen over de verwachte messias, variërend van goddelijk tot menselijk, en over de taken die hij op zich zou moeten nemen bestond geen universele overeenstemming.

De tekst belicht verschillende individuen uit de eerste eeuw die monarchale of potentiële messiaanse aspiraties vertoonden, wat aangeeft dat de notie van een messias niet uniek was voor Jezus maar een breder maatschappelijk fenomeen was.

Tijdens Jezus’ bediening was zijn messiaanse identiteit vaak dubbelzinnig. Deze ambiguïteit zou het gevolg kunnen zijn van Jezus’ terughoudendheid om in het openbaar titels als “Messias” of “Christus” te gebruiken. Hij onthulde zijn identiteit als de Messias alleen aan een Samaritaanse vrouw en later onder specifieke omstandigheden aan de hogepriester. Wanneer zijn naaste volgelingen hem herkenden als de Koning van Israël, droeg hij hen vaak op om deze overtuiging voor zich te houden, misschien om het aanzienlijke gewicht dat deze titels met zich meedroegen te vermijden.

Terwijl de laatste week van Jezus’ leven zich ontvouwde, waren zijn handelingen – in het bijzonder het binnengaan van Jeruzalem op een ezel – zeer symbolisch voor de messiaanse verwachtingen. Dit symbolische gebaar kwam overeen met de bijbelse precedenten en werd door zijn volgelingen gevierd, wat het idee versterkte dat Jezus en zijn discipelen zijn rol zagen door een messiaanse bril.

Na Jezus’ kruisiging lieten velen die hoopten dat hij de Messias was, dat geloof varen vanwege de sterke tegenstrijdigheid tussen hun verwachtingen en de feitelijke gebeurtenissen rond zijn dood. Zelfs onder zijn volgelingen bleef twijfel bestaan, zoals blijkt uit het verhaal van twee discipelen op weg naar Emmaüs die hun teleurstelling uitspraken over de pretentie dat Jezus degene was die Israël zou verlossen.

Zelfs nadat ze getuige waren geweest van de opstanding bleven sommige apostelen onzeker over de messiaanse rol van Jezus, wat de onduidelijke betekenis van zijn lijden en dood in relatie tot hun aanvankelijke verwachtingen weerspiegelde. Pas na aanvullende lessen van de herrezen Jezus werd het hen duidelijk wat zijn messiaanse status inhield. Petrus’ prediking na de verrijzenis benadrukte Jezus als de lijdende Messias die verlossing bracht door zijn dood, maar dit concept stuitte op weerstand bij hen die het onverenigbaar vonden met hun verwachtingen.

Terwijl de vroege Joodse verwachtingen over de Messias voornamelijk gericht waren op triomf en overwinning, werden deze lang gekoesterde overtuigingen uitgedaagd  door de opkomst van het idee van een lijdende Messias door Jezus’ leven en opstanding. Deze historische context is van vitaal belang voor het begrijpen van de vroegchristelijke boodschap en hoe deze zich onderscheidde van de heersende Joodse messiaanse hoop van die tijd.

In de eerste eeuw waren er vele anderen die de rol van de Messiaanse bevrijder/koning zouden opeisen:

Judas van Seforis (4 v.Chr.)
Simon van Perea (4 v.Chr.)
Athrongeus de Herder (4-2 voor Christus)
De Samaritaanse profeet (35 voor Christus)
Theudas (45 na Chr.)
Judas van Gamala (jaren 40 na Chr.)
Naamloze Egyptenaar (jaren 50 na Chr.)
Jezus ben Ananias (62 na Chr.)
Menachem van Gamala (66 na Chr.)
Johannes van Gischala (eind jaren 60 na Chr.)
Simon bar Giora (eind jaren 60 na Chr.)