De belangrijkste analyse van Jacques Ellul is de devaluatie en vernedering van het woord in de moderne samenleving als gevolg van de invasie van beelden, het misbruik van taal, de invloed van technologie en een groeiende minachting en haat voor het woord zelf. Ellul stelt dat deze situatie diepgaande gevolgen heeft voor ons begrip van waarheid, werkelijkheid, communicatie en zelfs onze relatie met het goddelijke.
Hier zijn de belangrijkste aspecten van zijn analyse:
De invasie van beelden en de devaluatie van het verbale domein:
Ellul beweert dat de opkomst en dominantie van beelden in de moderne samenleving heeft geleid tot een omkering van rollen, waarbij beelden het verbale domein domineren, wat resulteert in de vernedering van het woord. Het beeld wordt gezien als doeltreffender dan het woord, waardoor het woord van zijn authenticiteit wordt ontdaan en mensen zich niet meer committeren aan wat het zegt omdat het alleen maar praktisch is geworden. Deze visuele dominantie sluit aan bij het synchrone element van het structuralisme, waardoor de diachronische aard van taal verder gemarginaliseerd wordt.
De gewoonte van zinloos spreken (“chatter”):
Ellul wijst erop dat de gewoonte om te spreken zonder iets te zeggen de waarde van het woord heeft uitgehold. Dit “geklets”, dat duidelijk aanwezig is in de scholastiek, het intellectuele discours en het dagelijks leven, heeft geleid tot de tragische ontdekking dat woorden vaak slechts woorden zijn, zonder de kracht om te handelen of echte betekenis over te brengen. Het woord komt los te staan van de spreker en bestaat als anonieme ruis zonder echte relaties tot stand te brengen.
Het woord als technisch object:
Ellul bekritiseert de wetenschappelijke mentaliteit die het woord reduceert tot een wetenschappelijk object door middel van linguïstiek, semiotiek en structuralisme. Deze benadering behandelt taal slechts als een ding dat geanalyseerd moet worden, zonder rekening te houden met haar inherente mysterie, betekenis en verbinding met de waarheid. Visualisatie, een technische inspanning, transformeert het woord verder tot een object van techniek, waarbij visuele diagrammen voorrang krijgen boven betekenis en sociologische conformiteit in plaats van vrije geest tot uitdrukking komt.
Minachting en haat voor taal:
De devaluatie ontwikkelt zich tot minachting en zelfs haat voor het woord, zoals te zien is in bepaalde hedendaagse geschriften die erop uit zijn om taal te vernietigen en te ontleden voorbij de theoretische analyse. Deze haat, suggereert Ellul, komt voort uit een verlangen om de uitdagende vragen die de taal zelf stelt uit de weg te gaan en kan in verband worden gebracht met een bredere haat tegen de mensheid. De waargenomen beperkingen van taal (beperkte woordenschat, syntaxis, enz.) worden gezien als een vorm van tirannie die het denken gevangen houdt en individuen op één lijn brengt met de heersende klasse, wat leidt tot een verlangen naar het “Anti-Woord”.
De invloed van technologie en computers:
Ellul stelt dat technologie, met name computers, bijdraagt aan de devaluatie van taal door ondubbelzinnige, vereenvoudigde taal te eisen die verstoken is van de nuances van menselijke expressie zoals dubbelzinnigheden, metaforen en neologismen. Dit dwingt taal om zich aan te passen aan de beperkingen van machines, waardoor de taal verder wordt ontdaan van haar rijkdom.
Het woord als slogan en instrument:
Wanneer het woord ontdaan is van zijn ware betekenis, wordt het slechts een slogan ten dienste van een willekeurige structuur, die gemakkelijk gemanipuleerd kan worden voor propaganda en leugens. Het verliest zijn verbinding met de eenheid van het zijn en wordt een geprostitueerde dienaar van doctrines. Binnen het technische kader wordt het woord gereduceerd tot het niveau van een louter instrument, losgekoppeld van wat het betekent.
Het contrast met het Bijbelse woord:
Door zijn hele analyse heen zet Ellul impliciet en expliciet het gedevalueerde moderne woord tegenover het primaat van het Woord van God in de Bijbel. Hij benadrukt dat bijbels gezien alles terugleidt naar het woord, dat het middel is van Gods openbaring, schepping en relatie met de mensheid. De Bijbel stelt het zien en de beelden consequent tegenover het horen en het Woord. De menselijke taal ontleent haar waardigheid en waarde aan het feit dat God het woord koos als zijn middel van openbaring.
De breuk tussen waarheid en werkelijkheid:
Ellul stelt dat het woord tot de orde van de waarheid behoort, terwijl het zicht tot de orde van de werkelijkheid behoort. De scheiding en het verlies van eenheid tussen deze twee ordeningen, waarbij de mensheid zich alleen aan de werkelijkheid onderwerpt, leidt tot een scheiding van de waarheid en uiteindelijk van God, wat Ellul gelijkstelt aan zonde. Het vernederde woord kan niet langer effectief de waarheid overbrengen in een wereld die gedomineerd wordt door de doeltreffendheid van beelden.
Samenvattend biedt Elluls “Vernedering van het Woord” een kritische analyse van de afnemende status en macht van taal in het licht van technologische vooruitgang, de dominantie van de beeldcultuur en de erosie van een betekenisvol discours. Hij betreurt het verlies van de band van het woord met de waarheid en de reductie ervan tot een louter instrument of lege betekenaar, en contrasteert dit met de centrale en vitale rol van het Woord in het bijbelse verhaal. Zijn analyse dient als waarschuwing voor de diepgaande implicaties van deze devaluatie voor menselijk begrip, communicatie en onze relatie met het transcendente.