In zijn tot nadenken stemmende boek “Jezus en het Jodendom” gaat E.P. Sanders in op de ingewikkelde en veelzijdige oorzaken die hebben bijgedragen aan het groeiende schisma tussen het Jodendom en het Christendom. Hij argumenteert nauwgezet tegen het idee dat er één enkele, definitieve oorzaak was voor dit schisma. In plaats daarvan presenteert hij een overtuigend betoog dat een complex samenspel van verschillende factoren leidde tot de ontwikkeling van deze verdeeldheid, waarbij hij benadrukt dat de scheuring noch onvermijdelijk was, noch een inherent gevolg van de leerstellingen van Jezus.
Sanders neemt een moedig standpunt in tegen bepaalde wetenschappelijke interpretaties door te beweren dat Jezus er niet actief naar streefde om de Torah te bestrijden of af te schaffen. Hoewel sommige handelingen van Jezus – zoals zijn bereidheid om te gaan met gemarginaliseerde individuen en zondaars – de gevestigde interpretaties van de Torah in twijfel kunnen hebben getrokken, beweert Sanders dat deze handelingen niet bedoeld waren om een nieuwe religieuze beweging te lanceren. In plaats daarvan waren ze gericht op het bevorderen van een meer inclusief en barmhartig begrip van de bestaande Torah, een begrip dat barmhartigheid en ethisch gedrag benadrukte in plaats van rigide wetticisme.
De kern van Sanders’ analyse is het idee dat Jezus’ primaire boodschap draaide om de op handen zijnde komst van het Koninkrijk van God. Deze focus was geen systematische kritiek op het Jodendom, maar eerder een transformerende visie die bedoeld was om zijn volgelingen te inspireren. Hoewel het waar is dat Jezus’ begrip van het Koninkrijk aanzienlijk kan hebben verschild van de heersende Joodse interpretaties van zijn tijd, is het cruciaal om te begrijpen dat dit perspectief niet inherent anti-Joods van aard was.
Jezus’ leerstellingen waren doordrenkt van de transformerende kracht van Gods Koninkrijk en probeerden eerder de implicaties daarvan voor menselijk gedrag en maatschappelijke structuren te belichten dan de banden met het Jodendom te verbreken.
Een van de belangrijkste bijdragen aan het vroegchristelijke geloofssysteem kwam van de volgelingen van Jezus, die diepgaande gebeurtenissen uit de wederopstanding meemaakten. Sanders stelt dat deze opstandingservaringen een centrale rol speelden in het opnieuw vormgeven van het geloof van de volgelingen van Jezus en uiteindelijk leidden tot een duidelijkere afscheiding van het Jodendom. De herinterpretatie van het apostolaat van Jezus, aangespoord door deze diepgaande ervaringen, gaf aanleiding tot duidelijk christelijke theologische concepten, waaronder een nieuw begrip van Jezus’ rol als de Messias en zijn goddelijke aard. De wederopstanding kwam naar voren als een cruciale gebeurtenis die de perceptie van de volgelingen fundamenteel veranderde, zowel over wie Jezus was als over de missie waartoe zij zich geroepen voelden.
Daarnaast benadrukt Sanders de cruciale invloed van de apostel Paulus bij het vormen van een eigen christelijke identiteit. Zijn sterke nadruk op verlossing door geloof in Christus en zijn genuanceerde opvattingen over de toepasbaarheid van de Wet op niet-Joden dienden om de ontluikende christelijke beweging verder te distantiëren van haar Joodse wortels. Paulus’ theologische raamwerk en zijn missionaire inspanningen waren instrumenteel in het vestigen van overtuigingen en praktijken die een duidelijk verschil markeerden met het traditionele Jodendom, wat bijdroeg aan de ontwikkeling van een onafhankelijke christelijke identiteit in de loop der tijd.
De sociale dynamiek van die tijd werd ook gekenmerkt door toenemende spanningen en conflicten tussen joodse christenen en verschillende andere joodse sekten in de jaren na Jezus’ kruisiging. Sanders onderzoekt hoe deze conflicten zich vaak concentreerden rond belangrijke kwesties zoals de besnijdenis en de vraag of de Wet ook voor niet-Joden moest gelden. Dergelijke meningsverschillen voedden niet alleen de groeiende kloof tussen de twee geloven, maar leidden ook tot de vervolging van Joodse christenen. Deze interne strijd illustreerde de geleidelijke divergentie die plaatsvond binnen het Jodendom zelf, toen verschillende interpretaties en praktijken op de voorgrond traden.
Concluderend stelt Sanders dat de scheiding tussen jodendom en christendom geen op zichzelf staande gebeurtenis was, maar eerder een geleidelijk en gecompliceerd proces dat beïnvloed werd door een groot aantal theologische ontwikkelingen, sociale dynamieken en interne conflicten binnen het jodendom. Hij nodigt lezers uit om de opvatting van deze splitsing als een onvermijdelijk gevolg van Jezus’ bediening te heroverwegen, waarbij hij traditionele verhalen aanvecht die een opzettelijke of inherente tegenstelling tussen Jezus en de Joodse leer suggereren. In plaats daarvan legt Sanders de nadruk op een genuanceerd begrip van de complexe historische realiteit die uiteindelijk het ontstaan van twee verschillende geloven mogelijk maakte, elk met hun eigen identiteit, overtuigingen en praktijken. Door deze gedetailleerde verkenning biedt hij waardevolle inzichten in het ingewikkelde tapijt van de vroegchristelijke geschiedenis en de factoren die de evolutie van het christendom hebben gevormd, los van de Joodse oorsprong.