Babylonian Talmud: Tractate Berakoth Berakoth 2a
SONCINO
CHAPTER I MISHNAH.
FROM WHAT TIME MAY ONE RECITE THE SHEMA’ IN THE EVENING? FROM THE TIME THAT THE PRIESTS ENTER [THEIR HOUSES] IN ORDER TO EAT THEIR TERUMAH1 UNTIL THE END OF THE FIRST WATCH. THESE ARE THE WORDS OF R. ELIEZER. THE SAGES SAY: UNTIL MIDNIGHT.
R. GAMALIEL SAYS: UNTIL THE DAWN COMES UP. ONCE IT HAPPENED THAT HIS4 SONS CAME HOME [LATE] FROM A WEDDING FEAST AND THEY SAID TO HIM: WE HAVE NOT YET RECITED THE [EVENING] SHEMA’. HE SAID TO THEM: IF THE DAWN HAS NOT YET COME UP YOU ARE STILL BOUND TO RECITE. AND NOT IN RESPECT TO THIS ALONE DID THEY SO DECIDE, BUT WHEREVER THE SAGES SAY UNTIL MIDNIGHT’, THE PRECEPT MAY BE PERFORMED UNTIL THE DAWN COMES UP. (Until midnight is de-rabbanan, according to the sages, a rabbinic precept; till dawn is de-oraita, a scriptural commandment.) THE PRECEPT OF BURNING THE FAT AND THE [SACRIFICIAL] PIECES, TOO, MAY BE PERFORMED TILL THE DAWN COMES UP.5 SIMILARLY, ALL [THE OFFERINGS] THAT ARE TO BE EATEN WITHIN ONE DAY MAY LAWFULLY BE CONSUMED TILL THE COMING UP OF THE DAWN.
WHY THEN DID THE SAGES SAY ‘UNTIL MIDNIGHT’?
IN ORDER TO KEEP A MAN FAR FROM TRANSGRESSION.
Notities bij de Misjna 1:1, BBerachot 2a.
1. Wanneer mensen thuiskwamen van hun werk, kon het gebeuren dat ze in slaap vielen na het eten, en dan de volgende morgen weer wakker werden. Op die manier sloegen ze het avondgebed over en overtraden daarmee het Bijbelse voorschrift van het avondgebed volgens Deuteronomium 6. Daarom was het van belang om het avondgebed aan bepaalde restricties te binden. De beste manier om deze restricties aan te houden was het volgen van de tijden in de tempel. Daarom lezen we dat het avondgebed kan worden uitgesproken vanaf het moment dat de priesters die onrein waren weer rein werden, en dan aan hun volgende werkperiode konden beginnen, en dat was bij het zichtbaar worden van tenminste drie sterren in de avond. (De priesters hadden zich overdag dan in het rituele bad begeven, en waren dan pas volledig rein als de avond viel.)
2. Rabbi Eliezer is een van de geleerden uit de periode van de Misjna, die Tannaïem werden genoemd; de geleerden in de periode van de Gemara worden Amoraïem genoemd.
3. De nacht was ingedeeld in drie perioden, die “wachten” werden genoemd. De eerste wacht is dan een periode van maximaal vier uur. De verplichting om het Sjema te zeggen begon dan met het verschijnen van de eerste drie sterren, wanneer de priesters rein werden en hun tempelvoedsel mochten eten, tot aan het einde van de eerste wacht.
4. Rabbi Eliezer begrijpt dus de woorden uit de Thora “besjochvecha” als: wanneer de mensen gaan slapen. Rabban Gamliel echter interpreteert deze woorden als: zolang de mensen slapen, dat is de hele nacht. Nu hebben we dus drie meningen.
- Rabbi Eliezer: vanaf het verschijnen van de drie sterren tot het einde van de eerste wacht.
- De wijzen (de meerderheid van de rabbijnen): vanaf idem tot middernacht. (Zodat de nacht niet in drie wachten, maar in twee gelijke perioden wordt opgedeeld.)
- Rabban Gamliel (de president van het Sanhedrin) : vanaf idem tot aan het opgaan van de ochtendschemering.
5. De Talmoed spreekt hier alleen maar over het uitspreken van het Sjema, maar zoals later zal blijken wordt hier het gehele avondgebed bedoeld waren Schema het eerste en belangrijkste onderdeel van is.
6. De meerderheid van de rabbijnen is het eens met Rabban Gamliel, maar toch limiteren ze de tijd van het avond Sjema tot aan de eerste helft van de nacht. Waarom doen ze dat? “Om een mens verre te houden van de overtreding.”
7. De Misjna geeft een voorbeeld. De zonen van Rabban Gamliel kwamen thuis na het midden van de nacht (is niet hetzelfde als onze middernacht), en hadden het avondsjema nog niet gezegd. Waarschijnlijk omdat ze gasten waren bij een huwelijk, en dat is op zichzelf ook een mitsvah. Er is dus een conflict geweest tussen twee geboden. De zonen van Rabbi Gamliel vragen daartom aan hun vader of ze het Sjema nog mogen of moeten zeggen, hoewel het al na het midden van de nacht is.
Het antwoord van Rabbi Gamliel is dan, dat zolang de ochtendschemering nog niet zichtbaar is, zijn zonen de verplichting hebben om het Sjema te reciteren. (Dus het hele avondgebed, het ma’ariv te bidden.)
8. Rabban Gamliel lijkt hier zijn persoonlijke mening te volgen en zich tegen de opvatting van de meerderheid te keren. Dat is een probleem! Hoe kan dat worden opgelost? Rabban Gamliel heeft daarvoor het argument, dat in alle gevallen waar de meerderheid van de geleerden zegt tot aan middernacht, ze eigenlijk bedoelen tot aan het begin van de ochtendschemering.
9. De tegenspraak tussen Rabban Gamliel en de meerderheid van de rabbijnen is dus geen echte oppositie. In feite zijn ze het met elkaar eens. We moeten hier onderscheid maken tussen twee manieren om de wet te formuleren. De eerste manier heet lechatchilah. Dat is de correcte manier om je te gedragen volgens het Bijbelse voorschrift. In dit geval: je komt thuis van je werk en je zegt nu eerst het avondgebed. De tweede manier heet bedi’avad, dat wil zeggen “in verband met de omstandigheden”, en dan mag je de opvatting van de meerderheid volgen: tot het midden van de nacht. En als de omstandigheden nog weer anders zijn – je komt thuis van een huwelijksfeest om 2:30 uur in de ochtend – mag je de opvatting volgen van Rabbi Gamliel: tot aan de ochtendschemering .
10. Wanneer je het avondsjema op een andere tijd zegt dan eigenlijk de bedoeling is lechatchilah, zeg je het Sjema eigenlijk alleen als het lezen van de Thora – en ook dat is een gebod dat je met het Sjema vervuld. Maar je zegt het Sjema dan niet als de vervulling van het gebed, maar als een lezen van de Torah. We zagen eerder al dat het Sjema zowel een belijdenis, een gebed, als een uitvoering van het gebod om de Thora te lezen was.
11. In het voorbijgaan kun je zien hoe belangrijk de tijd is in het Jodendom. De tijd is een manier om de uitvoering van de geboden te ordenen. Nog sterker gezegd: door het uitvoeren van de geboden aan de tijd te binden, wordt die tijd geheiligd. Het Jodendom kent niet de heidense gewoonte dat de ruimte geheiligd wordt. Het is bijvoorbeeld niet verplicht om het Sjema te zeggen in de tempel of in de synagoge of in een speciale gebedsruimte. (Met het gebedskleed heeft de Islam een verbinding gemaakt tussen het heiligen van een ruimte door middel van dat kleed, met Mekka als de gebedsrichting, terwijl het tegelijkertijd de tijd heiligt en drie gebedstijden per dag vaststelt.) Wanneer de omstandigheden het vereisen kan er toch vaak van de verplichte tijd worden afgeweken. Dat blijkt dus uit deze eerste Misjna.
12. In sommige gevallen kun je een verplicht gebed “inhalen”. Het ochtendgebed van gisteren kun je vandaag niet inhalen, maar wanneer het tijd is voor het avondgebed kun je wel het middaggebed van diezelfde dag inhalen, door bijvoorbeeld het ‘amida twee keer te zeggen. Dat is bedi’avad, dus alleen maar als unieke omstandigheden zijn opgetreden.
13. In feite is iedereen het dus eens met de opvatting van Rabbi Eliezer. Dat houdt dus ook in dat Rabbi Gamliel zich dus wel beroept op de betekenis van besjochvecha als de periode dat iedereen slaapt, en daarom toelaat dat je vanwege de omstandigheden, in uitzonderlijke gevallen, bedi’avad, de periode mag verlengen, maar dat hij daarmee niet een andere opinie geeft dan Rabbi Eliezer.
14. “Om een mens verre te houden van de overtreding.” Sommige mensen zouden vergeten het Sjema te bidden op tijd, en dan zouden ze het helemaal niet bidden wanneer de voorgeschreven tijd verstreken was. Door het mogelijk te maken om het later te zeggen, kon in ieder geval worden voorkomen dat het gebod van het Sjema al te makkelijk zou worden overtreden. Het Sjema opzettelijk be’averah (in overtreding) helemaal niet zeggen was immers een zonde, waar volgens de Thora de straf van “karet” op stond. Dat wil zeggen dat God iemand zou laten sterven, wanneer hij deze verplichting niet zou uitvoeren. Het liefste dus tijdig, maar vanwege bijzondere en unieke omstandigheden dan toch in ieder geval op een ietwat later tijdstip.